งานวิจัยวัฒนธรรมภาคกลาง 81
สังคมไม่มากนัก ขณะที่ยังไม่ได้สนใจบริบทของความขัดแย้งทางเศรษฐกิจการเมือง
ดังนั้นแนวทางการศึกษาของกลุ่มนี้ จึงมีนัยของการเพิ่มเติมเสริมต่อส่วนที่ยังอาจจะ
ขาดหายไปเหล่านี้ เพื่ อช่วยให้ความเข้าใจวัฒนธรรมมีความซั บซ้อน และสามารถ
ครอบคลุมประเด็ นต่างๆ อย่างรอบด้านมากขึ้น
ตามที่ได้เกริ่นน�ำไว้แล้วว่า การศึกษากลุ่มนี้ก�ำลังก่อตัวขึ้นมาใหม่ เพราะ
การศึกษาวัฒนธรรมปฏิ บัติการและความเคลื่อนไหวเช่ นนี้ เคยมีผู้ทดลอง
น�ำเสนอมาก่อนแล้ว ตั้งแต่ช่วงทศวรรษที่ 2520 แต่การศึ กษาครั้งนั้นขาดการสื บสาน
อย่างต่ อเนื่องไปช่ วงเวลาหนึ่ง และเพิ่งจะมี ความพยายามพัฒนาขึ้นมาใหม่
ในช่วงหลังของทศวรรษที่ 2540 นี้เอง
ส�ำหรับการศึกษาในช่วงทศวรรษที่ 2520 นั้น เริ่มต้นจากความสนใจศึกษา
ประวัติศาสตร์ของขบวนการเคลื่ อนไหวของชาวนา ที่เรียกกั นว่า กบฏผู้มีบุญหรือ
ขบวนการพระศรีอาริย์ ซึ่งเกิดขึ้นในหลายภูมิภาคของประเทศไทย และหลายครั้ง
ในช่วงเวลาใกล้เคียงกัน ดั งปรากฏในงานของฉัตรทิ พย์ นาถสุภา เรื่อง “เจ้ าผู้มี
บุญหนองหมากแก้ว” ซึ่ งตีพิมพ์ครั้งแรกในปี พ.ศ.2523 และ เรื่อง อุดมการณ์ขบถ
ผู้มีบุญอีสาน ซึ่งตีพิมพ์ครั้งแรกในปี พ.ศ.2527 ต่อมาทั้งสองบทความถูกน�ำมา
ตีพิมพ์รวมกั นในหนังสือ “วัฒนธรรมไทยกับขบวนการเปลี่ยนแปลงสังคม”
(ฉัตรทิพย์ 2534) แนวทางการศึกษาในบทความทั้งสองได้วิเคราะห์ให้เห็นว่า การ
เคลื่อนไหวของชาวนามักจะก่อตัวขึ้นมา จากพลังอ�ำนาจของการตีความอุ ดมการณ์
พระศรีอาริ ย์ และส�ำนึกทางประวัติศาสตร์ของชาวบ้าน จนกลายเป็นการปฏิบัติการ
ในบริบทของความขัดแย้งทางเศรษฐกิจการเมือง ซึ่งถูกมองว่าเป็นวิกฤตทางศีลธรรม
ที่เกิดจากการที่รัฐเข้ามาเปลี่ ยนแปลงความสัมพั นธ์ทางเศรษฐกิจการเมืองใน
ท้องถิ่น พลังอ�ำนาจดังกล่าวจึ งเป็นพื้นฐานทางอุ ดมการณ์ ที่ช่วยให้ชาวบ้าน
รวมตัวกันต่อต้านรัฐ เพื่อจะได้มี อิสระจากรัฐ
นอกจากนักวิชาการชาวไทยแล้ว ในช่ วงนั้นยังมีนักวิชาการชาวต่างประเทศ
ที่สนใจประเด็นการศึกษาความเคลื่อนไหวของชาวนาเช่นเดียวกัน แต่ ขยายช่วงเวลา
มาสู่กรณีศึกษา ที่เกิดขึ้นในปัจจุบันสมัยมากขึ้น เริ่มจากงานของนักมานุษยวิทยา