งานวิจัยวัฒนธรรมภาคกลาง 85
ส่วนร่วมในการจั ดการ จึงต้องมีการต่อรอง เพื่อปรับความสัมพันธ์เชิงอ�ำนาจระหว่าง
กันและกั นใหม่ ความคิดสิทธิเชิงซ้อนจึ งช่วยเปิดพื้ นที่ให้กับการต่อรองอ�ำนาจใน
การจัดการ ที่มีความยืดหยุ่นและเป็นจริงได้มากขึ้ น แทนที่จะยึดติดอยู่ กับคู่ตรงข้าม
ขั้วใดขั้วหนึ่งอย่างตายตัว (Anan 2007)
ในบทความชิ้นล่าสุดของผู้เขียน เรื่อง “Transforming Agrarian Transformation
in the Globalizing Economy of Neoliberalism” (Anan 2008) ซึ่งผู้เขียนพยายาม
จะวิเคราะห์ประเด็นปัญหาของกระบวนการเปลี่ยนแปลง ที่ก�ำลังเกิดขึ้นกับสังคม
เกษตรกรรม ในบริบทของกระบวนการโลกาภิ วั ตน์ ที่มีทั้งการครอบง�ำความรู้
และการกีดกันผู้คนออกจากการเข้าถึงทรัพยากร ผู้เขียนเองก็พยายามจะมองให้
ทะลุคู่ตรงข้ ามระหว่างท้องถิ่นและโลกาภิวัตน์ ด้ วยการวิเคราะห์ ว่ากระบวนการ
เปลี่ยนแปลงดังกล่าวเป็น การเมืองของการต่อรองอ�ำนาจที่ซับซ้อน ซึ่งต่อสู้กันอย่าง
เข้มข้นใน “พื้นที่ความรู้” ที่ไม่ใช่ทั้งภูมิปัญญาท้องถิ่น หรือความรู้จากภายนอก
ด้านใดด้านหนึ่งเท่านั้น
ผู้เขียนเริ่มมองวัฒนธรรมปฏิบัติการในมิติของ “พื้นที่ความรู้” ด้วยการปรับใช้
ความคิดของ Andrew Turton ที่มองความรู้ ว่าเป็นทั้งวาทกรรมและปฏิบัติการ
ดังนั้น “พื้นที่ความรู้ ” จึงเป็นพื้ นที่ต่อรองความหมายและอ�ำนาจ ที่อยู่ระหว่าง
คู่ตรงข้าม หรืออาจเรียกว่าเป็นพื้นที่ที่สาม เพราะสามารถผสมผสานความรู้ต่างๆ
อย่างหลากหลาย ที่อาจจะขัดแย้งกันเอง ในความพยายามของท้องถิ่นที่จะเลือก
กลยุทธ์ในการพัฒนา สร้างเครื อข่าย หรื อสร้างอัตลักษณ์ใหม่ เพื่อมาต่อรอง
ในการด�ำรงชีวิต
ในสถานการณ์ดังกล่าว การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในสังคมเกษตรในปัจจุบัน
จึงไม่ได้ถูกก�ำหนดจากโลกาภิวัตน์ ด้านเดียว ตามที่มักจะเข้าใจกัน แต่ ท้องถิ่นก็
มีส่วนในการต่อรองและปรับเปลี่ยนตั วเองด้วย จากปฏิบัติการของการสร้างความรู้
ที่ผสมผสานขึ้นมาใน “พื้นที่ความรู้” นั่นเอง ซึ่งมีส่วนอย่างส�ำคัญในการผลักดัน
ไปสู่ การพั ฒนาแบบมีส่วนร่วมมากขึ้น พร้ อมๆ กับการปรับเปลี่ ยนพื้นที่ ของ
การต่อสู้ใหม่ๆ ด้วย