งานวิจัยวัฒนธรรมภาคกลาง 71
วาทกรรมกระแสหลัก และสรุปทิ้งท้ายไว้ว่า ความรู้เช่ นนี้อาจจะกลายเป็ นวาทกรรม
ครอบง�ำไปได้เช่นกัน หากไม่เปิดกว้างยอมรับความแตกต่างและความหลากหลาย
ทางวัฒนธรรม ที่เกิดขึ้นในหมู่ชาวบ้านเอง (ยุกติ 2548: 171-180)
ในช่วงทศวรรษที่ 2530 และ 2540 การศึกษาสังคมไทยบนความเข้าใจ
วัฒนธรรมเชิงวาทกรรมได้ขยายตัวออกไปอี กอย่ างกว้างขวาง ซึ่งอาจจะจ� ำแนก
ออกได้อย่างน้อย 3 ประเด็นใหญ่ๆ คือ ประเด็นแรก วาทกรรมของระบอบความรู้
ประเด็นที่สอง วาทกรรมของวัฒนธรรมบริโภคนิยม และประเด็นที่สาม วาทกรรม
วัฒนธรรมพหุนิยม
ส�ำหรับประเด็ นแรกนั้นจะมุ่งศึกษา วาทกรรมของระบอบความรู้ ใน
ลักษณะที่เป็นการเมืองของความรู้ โดยเฉพาะความรู้เกี่ยวกับทรัพยากรธรรมชาติ
เช่น การนิ ยามความหมายของป่ า บนพื้นฐานของการผูกขาดความรู้แบบ
วิทยาศาสตร์เข้ ากับอ�ำนาจรัฐ และการกักขังอัตลักษณ์ของคนที่อาศัยอยู่กับป่ า งาน
วิจัยในประเด็นนี้จึงมักจะเป็นการวิจัยเชิงวิพากษ์ เพื่อวิเคราะห์ให้เห็ นเบื้องหลังของ
วาทกรรม ว่าขัดแย้งในตัวเองมากกว่าเป็นความจริง และเกี่ยวพันกับการเมืองของ
การกีดกันกลุ่มคนบางกลุ่ม เช่น ชาวเขา เพื่อไม่ให้เข้าถึงทรัพยากรเหล่านั้ น พร้อม
ทั้งการสร้างความเป็นอื่นให้เกิดขึ้นด้วย ซึ่งน�ำไปสู่ การลดทอนความเป็นมนุษย์ของ
กลุ่มคนเหล่านั้น (สมบัติ 2541, ปิ่นแก้ว 2548)
ในบางกรณีวาทกรรมของระบอบความรู้ ก็อาจจะปรากฏในลักษณะที่เรียกว่า
การเมืองของการอนุรักษ์ ดังจะเห็นได้จากงานของผู้ เขียนเอง (Anan 1998) ซึ่ งศึกษา
นโยบายในการอนุรักษ์ป่าของรัฐ ด้วยการประกาศเป็นอุทยานแห่งชาติ ว่าเป็นเพียง
วาทกรรมครอบง�ำ บนพื้นฐานของการอ้างความรู้แบบวิทยาศาสตร์ แต่เมื่อวิเคราะห์
ลงไปภายใต้บริบทของการช่วงชิงความหมาย ก็จะพบว่านโยบายและวาทกรรม
ดังกล่าวขัดแย้งในตัวเอง เพราะในด้านหนึ่งจะกีดกันกลุ่มชายขอบจากการเข้าถึง
ทรัพยากร ด้วยการกล่าวหาว่ากลุ่มชนเหล่านี้ใช้ทรัพยากรที่ท�ำลายธรรมชาติ ทั้งๆ ที่
พวกเขามีความรู้ในการใช้และการจั ดการทรัพยากรอย่ างซับซ้อน ขณะที่ในอีกด้าน
หนึ่งเปิดให้กลุ่มชนภายนอกเขตอนุ รักษ์สามารถเข้ามาใช้ทรัพยากรในเชิงพาณิชย์ได้