งานวิจัยวัฒนธรรมภาคกลาง 67
“วัตร์นารีวงศ์” (นรินทร์ ภาษิต 2544, พิมพ์ครั้ งแรก 2471) เพื่อผลั กดันให้ยอมรับ
การบวชผู้หญิงเป็นสามเณรี ด้วยการหยิ บยกเหตุผลต่างๆ มาสนับสนุน พร้อมทั้ง
วิพากษ์วิจารณ์ความคิดครอบง�ำต่างๆ ในศาสนาและสังคมไทย
ในช่วงหลังจากปี พ.ศ.2490 เป็นต้นมา ความสนใจถกเถียงวัฒนธรรม
การเมืองจะเปลี่ยนแปลงไป เพราะเริ่ มรับความคิดวิพากษ์วิ จารณ์จากตะวันตก
มากขึ้น ซึ่งเห็นได้ชัดเจน ในแวดวงของปัญญาชนฝ่ายซ้าย เพราะจะมุ่งตอบโต้
กับวัฒนธรรมครอบง�ำในแง่มุมต่างๆ ของชนชั้นปกครอง ผลงานส่วนใหญ่ในช่วง
นี้จะเป็นงานวรรณกรรมและบทความในหนังสือพิ มพ์ ดังตัวอย่ างบทความของ
ศรี-อินทรายุทธ (อัศนี พลจันทร) เรื่อง “อุตรคุรุทวีป” (2491) ซึ่ง เกษียร เตชะพีระ
ได้เคยตั้งข้อสังเกตไว้ว่า เป็นตัวอย่างส�ำคัญของงานเขียนแนววัฒนธรรมการเมือง
เพื่อตอบโต้การปลุกผีคอมมิวนิสต์ ด้วยการตีความหมายใหม่ในปรัมปรานิยายเรื่อง
อุตรคุรุ ของศาสนาฮินดู แทนการพูดตรงๆ ด้วยภาษาของลัทธิมาร์กซ์ ที่อาจจะไม่
ปลอดภัยส�ำหรับตัวผู้เขี ยน ในบริบททางการเมืองของยุคนั้น พร้อมๆ กันนั้นก็สามารถ
สะท้อนนัยโต้แย้งอย่างแยบยล ต่อความคิดเห็นของสมเด็ จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
ที่ทรงเคยใช้ปรัมปรานิยายเรื่องเดียวกันนี้มาก่อน เพื่อชี้ให้ เห็นว่าความคิดสังคมนิ ยม
เป็นเพียงอุดมคติที่ไม่สามารถเกิดขึ้นจริงได้ แต่อัศนี พลจันทร พยายามโน้มน้าว
ให้เห็นว่า สังคมอุดมคติเช่นนี้เกิ ดขึ้นได้แล้วจริงๆ ในดินแดนที่อยู่เหนือประเทศไทย
ขึ้นไปนั่นเอง (Kasian 1992: 297-302)
ในช่วงทศวรรษที่ 2500 งานศึกษาเชิงวัฒนธรรมการเมืองของปัญญาชนฝ่าย
ซ้ายได้พยายามปรับใช้ทฤษฎีมาร์กซิสต์ ให้สามารถศึ กษาสังคมและวัฒนธรรมไทย
ได้อย่างละเอียดลึ กซึ้งมากขึ้ น ดังปรากฏในผลงานชิ้ นส�ำคัญของ จิตร ภูมิศักดิ์
เรื่อง โฉมหน้าศักดินาไทย (2517, พิมพ์ครั้งแรก ปี 2500) ซึ่งนอกจากจะวิเคราะห์
โครงสร้างทางเศรษฐกิจการเมืองของสังคมไทยในอดีตแล้ ว ยังเน้นการวิพากษ์
วิจารณ์วัฒนธรรมการเมืองของระบอบศักดิ นาด้วย ในฐานะที่เป็ นอุดมการณ์ครอบง�ำ
(จิตร ภูมิศักดิ์ 2517: 60-75) จนท�ำให้งานชิ้นนี้มีลักษณะ ที่มาเข้าใจกันในภายหลัง
ว่า “การวิพากษ์วาทกรรม” และน่าจะสร้างผลสะเทือนในช่วงนั้นอยู่บ้าง เพราะใน