งานวิจัยวัฒนธรรมภาคกลาง 69
ท้าทายและโต้แย้งความคิดที่มองวัฒนธรรมแบบแก่นสารนิยม (Essentialism) ซึ่งเชื่อ
ในการด�ำรงอยู่ของความหมายหรือคุณค่าในวัฒนธรรมได้ด้วยตัวเอง โดยเสนอว่า
ความหมายทั้งหลายนั้ นล้วนถูกสร้างขึ้นในบริบทของความสัมพันธ์เชิ งอ�ำนาจ ซึ่งเป็น
ความพยายามที่จะเชื่ อมโยงความหมาย ความรู้ กับอ�ำนาจและความจริง ผ่านแนว
ความคิดว่าด้วย วาทกรรม ในฐานะที่เป็นความคิดเกี่ยวกับการสร้างความหมาย
เพื่อนิยามให้เป็นความจริง จนมีอ�ำนาจครอบง�ำให้คนยอมรับได้ การท้าทายของ
Foucault ดังกล่าวนั้นอาจจะเข้าใจยาก จึงต้องผ่ านการทดสอบ ในการน�ำมาปรับใช้
กับการศึกษาสังคมไทยระยะหนึ่งก่อน
ในกรณีของสังคมไทย ความคิ ดของ Foucault เริ่มมีผู้น�ำมาเผยแพร่ครั้งแรกใน
ช่วงกลางทศวรรษที่ 2520 โดยนั กรัฐศาสตร์ เช่น ชัยวัฒน์ สถาอานันท์ (2525, 2533)
และ ธเนศ วงส์ยานนาวา (2528, 2529) เป็นต้น ขณะที่นักประวัติศาสตร์ อาทิ ธงชัย
วินิจจะกุล (2530, 2532) ได้น�ำเอาความคิดของ Foucault มาใช้ในการศึกษาวิจัย เพื่อเขียน
วิทยานิพนธ์ปริญญาเอกเป็นคนแรกๆ ต่อจากนั้นก็มีการน�ำมาใช้ศึกษาวิ ทยานิพนธ์
ปริญญาโทเพิ่มขึ้น ที่ส�ำคัญก็คือ งานของ สายพิณ ศุพุ ทธมงคล (2543) เรื่อง
“คนกับคุ ก อ�ำนาจและการต่อต้านขัดขืน” เป็นต้น
งานวิจัยชิ้นบุกเบิก ที่น�ำแนวความคิดของ Foucault มาใช้เป็นงานชิ้นแรกๆ
นั้น น่าจะปรากฏอยู่ในบทความเรื่อง “ประวัติศาสตร์การสร้างตัวตน” ของ ธงชัย
วินิจจะกุล (2530) ซึ่ งมองประวัติศาสตร์ว่าเป็นวาทกรรม แต่ในบทความนั้น ธงชัย
จะเลี่ยงใช้ค�ำว่าวาทกรรมตรงๆ กลับใช้การอธิบายแทนว่า หมายถึงระบอบของการ
คิดและการปฏิบัติที่จัดว่าเป็นความจริง ซึ่งให้ความหมายด้วยระบบสัญลักษณ์ ใน
ความเข้าใจวัฒนธรรมว่าเป็ นวาทกรรมเช่นนี้เอง ท�ำให้ธงชัยมองวัฒนธรรม โดยเน้น
เฉพาะเรื่องความเป็นชาติ หรือ “ตัวตนของประเทศ” ว่าไม่ใช่ความว่างเปล่าหรือ
อุปาทานภายในจิตใจของเราเอง แต่เป็นการก� ำหนดสร้างขึ้นมาของมนุษย์ (ธงชัย
2530: 176-177) ด้วยการใช้ทั้งประวัติศาสตร์และแผนที่เป็นระบอบของการคิดและ
การปฏิบัติ เพื่อสร้างให้เกิดความเข้าใจว่าเป็นจริงเช่นนั้น