64 ถกเถียงวัฒนธรรม
ที่ช่วยขยายความเข้ าใจวัฒนธรรม ในแง่ความหมายและสั ญลักษณ์ ภายใต้
บริบทของเศรษฐกิจสมัยใหม่เพิ่มเติม ด้วยการเน้นความสัมพันธ์เชื่อมโยงระหว่าง
ความหมายเชิงสัญลักษณ์และอ�ำนาจอย่างชัดเจนมากขึ้น จากเดิมที่เคยเน้นเฉพาะ
อ� ำนาจในแง่ของการสร้างอัตลักษณ์และคุณธรรม ก็หันมาสนใจความสัมพั นธ์
เชิ งอ�ำนาจ ระหว่างรัฐและท้องถิ่นด้วย โดย ม.ร.ว อคิน ได้ตั้งข้อสังเกตว่า งานบุญบั้ งไฟ
ในปัจจุบันมีผู้เข้าร่วมมากขึ้น ทั้งชาวบ้านกลุ่มต่างๆ พ่อค้า และข้าราชการ และ
ก� ำลังตกอยู่ในกระบวนการเปลี่ยนผ่าน ที่เรียกว่าสภาวะหัวเลี้ยวหัวต่อ (Liminality)
จึ งมีการผสมผสานสัญลักษณ์ต่างๆ ที่ขัดกันเอง แต่ด�ำรงอยู่ร่วมกันได้ ซึ่งสะท้อน
อิ ทธิพลทางความคิดของ Victor Turner อย่างชัดเจน
จากข้อสังเกตเบื้องต้นดังกล่าว ม.ร.ว อคิน พยายามวิเคราะห์ว่า งานบุญบั้งไฟ
ได้ค่อยๆ ถูกเปลี่ ยนความหมายไป จากพิธีกรรมในท้องถิ่นให้กลายเป็ นเพียง
งานประเพณีของจั งหวั ด เมื่อรัฐให้ ความส�ำคัญกับการจัดงานเพื่อส่ งเสริม
การท่องเที่ยวเป็นหลัก ซึ่งแสดงให้เห็นถึงการปรับเปลี่ยนความสัมพันธ์เชิงอ� ำนาจ
ระหว่างรัฐและท้องถิ่น ที่รัฐเข้ามาอุ ปถัมภ์ค�้ำชูและแทรกแซงการให้ ความหมาย
ในพิธีกรรมมากขึ้น จนท�ำให้งานบุญบั้งไฟเพิ่มสัญลักษณ์ของพุทธศาสนา ขณะที่
ลดความเชื่ อเกี่ยวกับผีหมู่ บ้านลงไป แต่ในขณะที่งานบุญบั้งไฟยังอยู่ในสภาวะ
หัวเลี้ยวหัวต่อ พิธีกรรมและความเชื่อท้องถิ่นผ่านคนทรงในกลุ่มมเหสักข์ยังคงด�ำรง
อยู่ได้ ในฐานะเป็นสั ญลักษณ์ของความเป็นครึ่งๆ กลางๆ ที่สามารถเชื่อมโยงพุทธ
ผี และสิ่งศักดิ์สิทธิ์ของรัฐเข้าด้วยกัน (อคิน 2540: 139-140)
ในช่วงทศวรรษที่ 2540 ยังมีงานศึกษาในแนวแรกนี้เพิ่มเติมอีก แต่หันไปสนใจ
ด้านศิลปะแทนความเชื่ อและพิธีกรรม เช่น ศิ ลปะการแสดง หรือศิลปะบนร่างกาย
ตัวอย่างส�ำคัญตั วอย่างหนึ่งของงานประเภทนี้คือ บทความของ ปริตตา เฉลิมเผ่า
กออนันตกูล (2541) เรื่อง “ร่างในละครชาวบ้าน” ซึ่งศึ กษาละครชาตรีแก้บน
หน้าศาลหลักเมืองในกรุงเทพฯ โดยมุ่งเน้นไปที่ประเด็ นปัญหา ในการให้ความหมาย
ของนักแสดงละครต่อร่างกายของตัวละคร ในบริบทของการแสดงที่เปลี่ยนแปลงมาสู่
การแสดงเพื่อการแก้บนมากขึ้น ก่อนหน้านี้ปริตตาเคยศึกษาหนั งตะลุงในภาคใต้