62 ถกเถียงวัฒนธรรม
ผี และความเชื่ออื่นๆ พร้อมๆ กับผลิตคติความเชื่อขึ้นมาใหม่ได้ด้วย ท่ ามกลาง
ความเคลื่อนไหวในการรื้อฟื้นความเชื่อต่างๆ และยังมีจุดเด่นอยู่ที่การตอกย�้ำให้เห็น
ความเชื่ อมโยง ระหว่างความหมายกับอ�ำนาจอย่างชัดเจนมากยิ่งขึ้น ทั้งอ�ำนาจใน
การผลิตความหมายใหม่ และอ�ำนาจทางการเมืองและเศรษฐกิจ นอกจากนั้ นยัง
พยายามอธิบายความหมายของลัทธิพิธี ในบริบทของสั งคมบริโภคนิยมและทุนนิยม
โลกาภิวัตน์ ซึ่งขยายวงผู้เข้าร่วมออกไปในสังคมอย่างกว้างขวาง โดยเฉพาะกลุ่ม
ชนชั้นกลางในสังคมเมือง ที่ได้รับประโยชน์จากระบบเศรษฐกิ จสมัยใหม่
หากน�ำเอาตัวอย่ างของกรณีศึกษาบางกรณีขึ้นมาพิจารณาขยายความ
ก็ จะช่วยให้เข้าใจความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นกับความเข้าใจวัฒนธรรมมากขึ้น เช่น
การศึกษาของนิธิในเรื่ องลัทธิพิธีเสด็จพ่อรัชกาลที่ 5 และลัทธิพิธีเจ้ าแม่กวนอิม
ซึ่ งนิธิพบว่า ลั ทธิพิธีทั้งสองนี้มีชนชั้ นกลางในสั งคมเมืองเลื่อมใสและเข้าร่วม
จ�ำนวนมาก จนถือเป็นปรากฏการณ์ทางสังคมที่ส�ำคัญในช่วงเวลาหนึ่ง กลุ่มคน
เหล่ านี้ส่วนมากเป็นลูกหลานจีน ซึ่งประสบความส�ำเร็จทางเศรษฐกิจ และสามารถ
บริโภคความมั่งคั่งทางวัตถุได้อย่างเต็มที่ แต่กลับรู้สึกสับสนในด้านของจิตวิญญาณ
ขณะที่มีความรู้สึกเป็นปั จเจกชนมากขึ้น ชีวิ ตประจ�ำวันกลับหลุดลอยห่างออกจาก
รากเหง้าของความเป็นคนจีน ที่เป็นภูมิหลังมาแต่เดิม เมื่อถูกดึงเข้ าสู่สังคมทุนนิยม
สมัยใหม่มากขึ้น จึงต้องการแสดงตั วตนเชื่อมโยงกั บรัฐไทย เพราะถึงอย่ างไร
ก็ ยังรู้สึกว่ามีอ�ำนาจอยู่ อย่างจ�ำกัด ภายใต้รัฐไทยที่รวมศูนย์อ�ำนาจมาก (นิธิ 2536ก)
ในบริบทดังกล่าว นิธิได้วิเคราะห์ให้เห็นถึงความเชื่อมโยงระหว่างลัทธิพิธี
การปรั บเปลี่ยนความหมาย ทั้งระดับพื้ นผิ วและระดับลึก อ�ำนาจในการสร้าง
อั ตลักษณ์ และบริบทของสังคมสมัยใหม่ ดังนั้นการเข้าร่วมในลัทธิพิธีต่างๆ จึง
เท่ากับเปิดช่ องให้ชนชั้ นกลางมีอ�ำนาจในการแสดงตัวตนได้อย่ างหลากหลาย
ส� ำหรับกรณีของลัทธิพิธีเสด็จพ่ อรัชกาลที่ 5 จะมีความหมายในระดับพื้นผิว
ในฐานะเป็ นเครื่องรางของขลังที่ช่วยให้ท�ำมาค้าขึ้น แต่ส�ำหรับความหมายใน
ระดับลึกแล้วจะเป็ นเสมือนสัญลักษณ์ ซึ่ งช่วยให้ ชนชั้นกลางสามารถแสดง
อั ตลักษณ์ ที่เป็นได้ทั้งคนทันสมัยและเป็นส่วนหนึ่งของรัฐไทยด้วย เพราะรัชกาลที่ 5