60 ถกเถียงวัฒนธรรม
การมุ่งใช้แนวความคิดการหน้าที่นิยม เพื่ออธิบายความหมายของความเชื่อ
และพิธีกรรมดังกล่าว อาจจะยังมีข้อจ�ำกัดอยู่บ้าง เพราะท�ำให้ฉลาดชายมุ่ง
ความสนใจเฉพาะการเชื่ อมโยงความหมายกับการเปลี่ยนแปลงบริบทเท่านั้น แต่จะ
ยั งไม่สนใจศึกษาความหมายในเชิงสัญลักษณ์ ขณะเดียวกันก็ยังไม่ได้สนใจศึกษา
การเปลี่ยนแปลงใดๆ ที่อาจจะเกิดขึ้นในโครงสร้างของระบบความเชื่อและพิธีกรรม
เอง เพราะผลจากการเปลี่ยนแปลงบริบทต่างๆที่เกี่ยวข้อง ซึ่งจะพบความพยายาม
เพิ่มเติมมิ ติเหล่านี้มากขึ้ น ในการศึกษาระยะต่อๆ มา
ในปี พ.ศ.2527 นั้นเองผู้เขี ยนก็ ได้เสนอบทความเกี่ยวกับการนับถื อผีใน
ภาคเหนืออีกประเภทหนึ่งคือ “ผีกะ” (อานันท์ 2527) ซึ่ งเป็นเรื่องของการกล่าวหา
ในเชิงการควบคุ มทางสังคม (Witchcraft) โดยผู้เขียนได้ศึกษาการกล่าวหากลุ่มคน
บางกลุ่มว่าเป็ นผีกะ ที่เกิดขึ้นในบริบทของการเปลี่ยนแปลงเข้าสู่คริสต์ศตวรรษที่ 20
ซึ่ งเริ่มเกิดการแย่งชิงและการกระจุกตั วของการถือครองที่นาขึ้น เมื่อมีการผลิ ต
ข้าวขายได้ ชาวนาที่มีที่นาขนาดใหญ่จึงใช้การกล่าวหากลุ่มชาวนาขนาดเล็กและ
ชาวนาไร้ที่ดินว่าเป็นผีกะ เพื่อปิดกั้ นไม่ให้ชาวนาเหล่านั้นสามารถเข้าถึงที่นาของตน
ผ่านการแต่ งงาน ด้วยการให้ ความหมายผี กะว่าเป็นผีของตระกูลที่ลูกหลานไม่
เลี้ยงดู จนต้องไปเข้าสิงอยู่ในร่างคนอื่น
จากกรณีของการกล่ าวหาด้ วยความเชื่อดั งกล่าว ผู้เขี ยนพบว่า ระบบ
ความเชื่อเรื่ องผี กะในบริบทของสังคมยุ คนั้นก� ำลังถูกปรับเปลี่ ยนความหมาย
ไปจากเดิ ม เพื่อให้ไปเกี่ยวข้องกับการจั ดความสัมพันธ์เชิงอ�ำนาจในสั งคมหมู่บ้าน
มากขึ้น เช่น อ�ำนาจในการเข้าถึงที่นา จนท�ำให้ความคิดเรื่องผีกะกลายเป็นภาษา
หรือคติท้องถิ่นเชิงสัญลักษณ์ ในการแสดงความคิดทางชนชั้นของชาวนาขนาดใหญ่
ซึ่งแสดงว่าความเชื่ อเรื่องผีกะไม่ได้มีความหมายเชิงสัญลักษณ์อย่างตายตัว แต่อาจ
ผันแปรไปได้อย่างหลากหลายและซับซ้อน ตามบริบททางสังคมที่เปลี่ยนแปลงไป
ข้อค้นพบเช่นนี้ช่ วยขยายความเข้าใจวัฒนธรรมเพิ่มเติมออกไปอีก นอกจากการมอง
ความหมายในเชิ งการหน้าที่แล้ว ยังสามารถมองระบบความเชื่อเองว่ าถูกปรับเปลี่ยน
ความหมายไปได้ตามบริบท และมีความสัมพันธ์เชื่อมโยงกับอ�ำนาจอีกด้วย