งานวิจัยวัฒนธรรมภาคกลาง 61
เมื่อได้ศึกษาพิธีกรรมและความเชื่อล้านนาเพิ่ มเติมต่อมา อานันท์และ
ฉลาดชาย (2533) พบความเข้าใจวัฒนธรรมอีกประการหนึ่งว่ า ในบริบทของ
การเปลี่ยนแปลงสังคมไปสู่ระบบทุนนิยมมากขึ้น ความเชื่อในการนับถือผีกลับถูก
รื้อฟื้นขึ้นมาในสังคมเมือง แทนที่จะผูกติ ดอยู่กับสังคมชนบทเท่านั้น ซึ่งบ่งชี้ว่าคติ
ความเชื่อท้องถิ่นก�ำลังถูกดึงให้เข้ ามาอยู่ภายใต้ระบบเศรษฐกิจสมั ยใหม่มากขึ้ น
ขณะเดียวกันก็ แสดงว่าคติความเชื่ อต่างๆ ยังมีอ�ำนาจหรือศักยภาพในตัวเอง ในการ
ผลิตความหมายขึ้นมาใหม่ได้ ผ่านกระบวนการทางพิธีกรรมต่างๆ ทั้งการเข้าทรง
และการฟ้อนผีในพิธีไหว้ผีปู่ย่า โดยเฉพาะความหมายทางศีลธรรมที่อาจขัดกันและ
ตอบโต้กันอยู่ตลอดเวลา ในด้านหนึ่ งจะตอกย�้ำและให้ความส�ำคัญกับความเป็น
ปัจเจกชนมากขึ้น แต่ในอีกด้านหนึ่งก็ยังเน้ นเครือญาติและความเป็นชุมชน ข้อค้นพบ
ดังกล่าวช่วยขยายความเข้ าใจวัฒนธรรมให้ ขยายออกไปอีกว่า ความเชื่อเรื่อง
การนับถื อผีไม่ได้มีเพียงนัยของคติท้องถิ่ นเชิงสัญลักษณ์เท่านั้น แต่ยังแฝงพลัง
อ�ำนาจบางอย่างในการผลิตความหมายใหม่ซ้อนเอาไว้ด้วย เมื่อปฏิบัติการผ่าน
กระบวนการของพิธีกรรม ซึ่ งช่วยยืนยันอีกครั้งหนึ่ งว่า คติความเชื่อจะมีมิติของ
อ�ำนาจที่อาจขั ดแย้งกันรวมอยู่ด้วยก็ได้
ในช่วงปลายทศวรรษที่ 2530 และต้นทศวรรษที่ 2540 งานวิจัยวัฒนธรรม
ได้คึกคักมากขึ้นเป็นพิเศษ เมื่อมีงานศึกษาหลายชิ้นสนใจความเคลื่อนไหวเกี่ยวกับ
พิธีกรรมและความเชื่อ ทั้งลักษณะใหม่ๆ และความเชื่ อเดิมแต่เปลี่ยนรูปไปบ้าง
ในรูปแบบของลัทธิพิธีต่างๆ อาทิงานของ นิธิ เอี ยวศรีวงศ์ (2536ก, 2536ข, 2537)
งานของสุริยา สมุทคุปติ์และคณะ (2539) และงานของ ม.ร.ว อคิน รพีพัฒน์ (2540)
รวมทั้งงานของอานันท์ กาญจนพันธุ์ (2542) (Anan 2003) และงานของอภิญญา
(Apinya 1993) ซึ่งศึกษาความเคลื่อนไหวของกลุ่มพุทธศาสนาในเมือง เป็นต้น
งานวิจัยเหล่านี้ช่วยเสริมสร้างความเข้าใจวัฒนธรรม ในเชิงความหมายและ
สัญลักษณ์ ที่มีนัยของการวิพากษ์วิจารณ์ความเข้าใจวัฒนธรรมก่อนหน้านี้มากขึ้น
ด้วยการชี้ให้เห็ นว่า ความหมายในความเชื่อนั้นไม่จ�ำเป็ นต้องยึดติดอยู่กับคติแบบใด
แบบหนึ่ง แต่สามารถผสมผสานคติต่างๆ ที่อาจจะขั ดกันเข้าไว้ด้วยกันได้ ทั้งพุทธ