54 ถกเถียงวัฒนธรรม
ภาคเหนือมี วัฒนธรรมการผลิตและการด�ำรงชี พ ที่ตั้งอยู่บนพื้นฐานของวิธีคิด
หลายอย่างเกี่ ยวกับสิทธิในการเข้าถึงทรัพยากร เช่น สิทธิหน้าหมู่ สิทธิตามธรรมชาติ
และสิทธิการใช้ ซึ่งแสดงออกผ่านปฏิบัติการตามกฎเกณฑ์ของจารีตประเพณี
ในการใช้และการควบคุมทรัพยากรธรรมชาติในป่า เมื่อต้องตกอยู่ในบริบทของ
การเผชิญหน้ากับแรงกดดันจากรัฐ ที่มีนโยบายขยายการกีดกันสิทธิในการเข้าถึง
ทรัพยากรของพวกเขาเพิ่มขึ้น ชาวบ้านในชุมชนต่างเข้าร่วมในกระบวนการต่อรอง
กั บรัฐ ด้วยการปรั บใช้วิธีคิดต่างๆ เกี่ยวกั บสิทธิ ที่ อยู่ในจารีตประเพณี มาสร้าง
กฎเกณฑ์ใหม่ ๆ ในการแก้ ไขปัญหาของการจัดการป่า ทั้งอย่างไม่ เป็นทางการ
และเป็นทางการมากขึ้น เพื่อแสดงศักยภาพของตนในการจัดการทรัพยากร ขณะ
เดียวกันก็ใช้กระบวนการดังกล่าวเป็นเงื่อนไข ในการผสมผสานวิธีคิดเกี่ยวกับสิทธิ
ต่างๆ ขึ้นใหม่ ตามวิธีคิดที่อาจเรี ยกในเชิงวิชาการว่า สิทธิเชิงซ้อน จนสามารถ
หลอมรวมสิทธิต่างๆ เข้ามาซ้อนกัน ให้กลายเป็นความเข้าใจเรื่อง สิทธิชุมชน ซึ่ง
ช่วยเป็นเสมื อนวาทกรรมที่เสริมพลังให้กับองค์กรชุมชน ในการต่อรองกับรัฐ
การศึกษาวัฒนธรรมในกลุ่มนี้ จะเน้นท้องถิ่น และความหลากหลายทาง
ชาติพันธุ์ แต่มักจะมองหน่วยทางสังคมที่เป็ นเอกภาพและกลมกลืนภายใน ซึ่งท�ำให้
การศึกษาส่วนใหญ่จะมุ่งมองความสัมพันธ์ภายในแต่ละชุมชนหรือระหว่างชุมชน
โดยไม่ได้เชื่อมโยงกับบริบทของความสัมพั นธ์เชิงอ�ำนาจ และการเปลี่ยนแปลงทาง
เศรษฐกิ จการเมืองภายนอก ขณะเดี ยวกันก็จะไม่สนใจที่จะศึกษาความแตกต่างและ
ความขัดแย้งเท่าที่ควร จึงท�ำให้วิธีวิทยาในการศึกษามุ่งอยู่ในระดับโครงสร้างเชิง
ระบบและกลไกต่างๆ ภายในหน่วยทางสังคมที่ศึกษา และการปรับตัวของระบบ
และกลไก ต่อสภาวะแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลงไปเท่านั้น อาจจะมีนักวิจัยบางท่าน
ที่มีความคิดแตกต่างกันไปบ้าง แต่ก็เป็นส่วนน้อยเท่านั้น
แม้นักวิจัยจ�ำนวนหนึ่งในกลุ่มนี้ มักจะอ้างความคิดและมุมมองจากท้องถิ่น
เป็นพื้ นฐานในการอธิ บาย ซึ่งมีนัยที่ปฏิเสธทฤษฎีแบบตะวันตกเป็นกรอบความคิด
หลัก แต่เมื่อพิจารณาแนวทางการอธิบายต่างๆ แล้ว ก็จะพบว่าเบื้องหลังการอธิบาย
เหล่านั้นล้วนแฝงไว้ด้วยกระบวนทัศน์ที่มองวัฒนธรรมเป็นตัวก�ำหนด พร้อมๆ กับ