52 ถกเถียงวัฒนธรรม
อย่างไรก็ดี การมองวัฒนธรรมเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นหรือชาติพันธุ์ ในแนว
วัฒนธรรมชุ มชนดังกล่าว มักจะเห็นภูมิปัญญาเป็นระบบคิดแบบปิ ด และมีนัย
เป็นเสมือนคู่ตรงข้ามกับความรู้ภายนอกแบบอื่นๆ โดยเฉพาะแบบวิ ทยาศาสตร์ ซึ่ง
กลายเป็นกับดั กของความคิดแบบคู่ตรงข้าม และข้อจ�ำกัดในการศึกษาภูมิปัญญา
ที่มีความแตกต่ างหลากหลาย โดยเฉพาะชุมชนที่ มีผู้คนต่างวัฒนธรรมอาศัยอยู่
ร่วมกัน เพราะท�ำให้ไม่สนใจและมองข้ามการผสมผสานความรู้ของชุมชนท้องถิ่น
กับความรู้อื่นๆ ที่สามารถปรับเปลี่ยนไปตามสถานการณ์ได้ด้วย รวมทั้งไม่ สนใจ
ลั กษณะที่อาจจะขัดแย้งกันเองในระบบความรู้ของท้องถิ่น
จากข้อจ�ำกัดดังกล่าว จึ งมีความพยายามปรับเปลี่ยนการศึกษาวั ฒนธรรม
ไปในทิศทางอื่นๆ เพิ่มขึ้น ในกลุ่มศึกษาวัฒนธรรมท้องถิ่นนี้เอง ซึ่งอาจน�ำมาจัด
รวมๆ กันเป็น “แนวสิทธิชุมชน” เพราะได้เปลี่ยนจากการมองวัฒนธรรมในแง่
ภูมิปัญญา มาสู่ การมองวัฒนธรรมในมิติของวิธีคิดมากขึ้ น โดยเฉพาะวิธีคิด
เกี่ยวข้องกับความสัมพันธ์เชิงอ�ำนาจในระดับต่างๆ ทั้งภายในท้องถิ่นและระหว่าง
ท้องถิ่นกับสังคมภายนอก ที่เชื่อมโยงกับการใช้และการควบคุมทรัพยากรธรรมชาติ
จุ ดเริ่มต้ นของแนวสิทธิชุมชนนี้จะให้ความสนใจวิธีคิดในท้องถิ่นเกี่ยวกั บอ�ำนาจ
ก่ อน แต่เมื่อน�ำวิธีคิดเหล่านั้นมาประมวลและสังเคราะห์ ขึ้นมาแล้ ว ก็สังเกตว่ามีนัย
ใกล้เคียงกับวิธีคิดทั่วไปในเรื่อง “สิทธิ” ที่ใช้กันอยู่สังคมตะวันตก แม้ว่าในสังคม
ท้องถิ่นอาจจะไม่เคยใช้ค�ำนี้มาก่อนก็ตาม
การศึกษาวัฒนธรรมในแนวสิทธิชุมชนจึงมีจุดเน้นอยู่ที่ ความพยายามที่จะ
ค้นหาวิธีคิดของท้องถิ่นต่างๆ เกี่ ยวกับอ�ำนาจในการเข้าถึ ง การใช้ประโยชน์ และ
การควบคุมจัดการทรัพยากร ที่อาจเรียกรวมๆ ว่าสิทธิในทรัพยากรนั่นเอง เมื่อแนว
การศึกษานี้เปลี่ยนมุมมองทางวัฒนธรรมจากภูมิปัญญามาเป็นวิธีคิด ก็มี ผลให้
เปลี่ยนแปลงการมองวัฒนธรรมในระดับของส�ำนึกร่วม ซึ่งเน้นความกลมกลืนกัน
ในชุมชนอย่างมาก มาสู่การมองวั ฒนธรรมในระดับของความสัมพันธ์ทางสังคม
และกระบวนการผสมผสานวิธีคิดแทน ขณะที่จะเพ่งมองวิ ธีคิด ผ่ านการปฏิบัติการ
ของผู้คนในท้องถิ่น โดยเน้นถึงปฏิบัติการในความสัมพั นธ์ที่แตกต่างหลากหลายและ