งานวิจัยวัฒนธรรมภาคกลาง 53
ขัดแย้งกันมากขึ้น ความสัมพันธ์ต่างๆ เหล่านั้นจะสามารถปรับเปลี่ยนไป พร้อมๆ กับ
กระบวนการผสมผสานวิธีคิดต่างๆ ที่ จะเกิดขึ้นท่ามกลางการปรับความสัมพั นธ์กับ
สังคมภายนอกอื่นๆ ซึ่งจะแสดงถึงศักยภาพและพลวัตของท้องถิ่น ในการสร้างสรรค์
วิธีคิดและความสั มพันธ์ขึ้นมาใหม่ มากกว่าการเน้นไปที่การผลิ ตซ�้ำส�ำนึกร่ วม
หรือความหมาย และการสืบทอดโครงสร้างองค์กรหรือกฎเกณฑ์ ตามการศึกษา
แนววัฒนธรรมชุมชนข้างต้น
แม้การศึกษาวัฒนธรรมในแนวสิทธิชุมชนจะหันมาเน้นวิธีคิด การปฏิบัติการ
และความสัมพันธ์ เชิงอ�ำนาจมากกว่าจิตส�ำนึกและองค์กรเชิงสถาบันแล้วก็ตาม
ก็อาจจะยังจัดอยู่ในกลุ่ มศึ กษาวัฒนธรรมท้องถิ่ นด้วย เพราะยั งคงแฝงมุมมอง
เชิงหน้าที่ นิยมอยู่อย่างชัดเจน โดยเฉพาะการมองความเชื่อมโยงระหว่างการ
ปรับเปลี่ยน และการผสมผสานความสัมพันธ์แบบต่างๆ ในฐานะที่เป็นพลั งส�ำคัญ
ในการต่อรอง ซึ่งมีหน้าที่ผลักดั นให้ท้องถิ่นสามารถรักษาอ�ำนาจของชุ มชนไว้ได้
แต่ความเข้าใจหน้าที่นิยมในแนวสิทธิชุมชนนั้น น่าจะต่างจากความเข้าใจในการ
ศึกษาวัฒนธรรมท้องถิ่นแนวอื่นๆ ขณะที่แนวความคิดเรื่องหน้าที่นิยมทั่วไปจะเข้าใจ
ว่า ในจิตส�ำนึกและโครงสร้างขององค์กรจะมีนัยของหน้าที่ด�ำรงอยู่ร่วมกันแล้ว
ทั้งนี้ เพราะแนวสิทธิชุมชนไม่ได้ยึดติ ดอยู่กับความเข้าใจที่ตายตัวเช่ นนั้น
หากพยายามแยกความคิดหน้าที่ให้เป็นอิสระออกมา จากทั้งส�ำนึกและโครงสร้าง
ด้วยการอธิบายว่า นัยของหน้าที่นั้นจะต้องขึ้นอยู่กับเงื่ อนไขบางประการ เพราะ
ไม่สามารถด�ำรงอยู่ได้ด้วยตั วเอง และเงื่อนไขส�ำคัญเช่ นนั้นก็คือ กระบวนการ
ปรับเปลี่ยนความสัมพั นธ์เชิงอ�ำนาจ เช่น กระบวนการต่ อรองระหว่างชุมชนท้องถิ่น
กับสังคมอื่ นๆ ภายนอก ซึ่งจะสร้างเงื่ อนไขให้เกิ ดการผสมผสาน และการสร้าง
วิธีคิด รวมทั้งความสัมพันธ์แบบใหม่ๆ ขึ้นมา เพื่อท� ำหน้าที่เสริมพลังให้ชุมชน
สามารถรักษาอ�ำนาจในการควบคุมทรัพยากรไว้ได้
ตัวอย่างงานวิจัยตามแนวสิทธิชุมชนที่ส�ำคัญชิ้นหนึ่งก็คือ งานของ ฉลาดชาย
อานันท์ และสัณฐิตา (2536) เรื่อง “ป่าชุมชนภาคเหนือ: ศักยภาพขององค์กร
ชาวบ้านในการจัดการป่าชุมชน” ในงานดังกล่าวผู้เขียนได้ค้นพบว่า ชุมชนในป่า