งานวิจัยวัฒนธรรมภาคกลาง 51
ในระยะหลังๆ ความเข้าใจวัฒนธรรม ที่ ใช้ ในการวิจัยตามแนวทางนี้ได้
ปรับเปลี่ยนไปบ้าง แต่ก็ยังคงยึดโยงอยู่กับความคิดหลักทั่วไป ดังจะเห็นได้จาก
งานวิจัย เรื่อง ชุมชนหมู่บ้านลุ่มน�้ำขาน ของ พรพิไล เลิศวิชาและอรุณรัตน์ วิเชี ยรเขียว
(2546) ซึ่งมองวัฒนธรรมชุมชนในบริบทของภูมินิเวศวัฒนธรรมหนึ่งๆ เช่น ลุ่มน�้ำ
ที่เป็นพื้นที่ทางวัฒนธรรมในการปรั บตั วของสถาบันและองค์กรชุ มชนต่างๆ โดย
ศึกษาองค์กรเหมืองฝายเช่นเดียวกับงานของอุไรวรรณ แต่ จะเน้นเครือข่ายของ
ความสัมพั นธ์ระดับต่างๆ ทั้งเครื อญาติ ชุมชน วัด พิ ธีกรรมและตลาด ในฐานะที่
ท�ำหน้าที่ตอกย�้ำความสั มพั นธ์ที่เป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน และถ่ายทอดคุณค่าความรู้
ซึ่งช่วยให้ชุมชนสามารถปรั บตัวกั บการเปลี่ ยนแปลงต่างๆ ที่เกิดมาจากอิทธิพล
ภายนอก
งานวิจัยชิ้นนี้ให้ความส�ำคัญกับ พื้นที่วัฒนธรรม ในท�ำนองใกล้เคียงกับ
แนวความคิดของนักมานุ ษยวิทยาอเมริกันรุ่นบุกเบิกในช่วงปี ค.ศ 1930-1940 เช่น
A. L. Kroeber (1876-1960) แต่ Kroeber จะใช้ความคิดนี้เป็นพื้นฐานในการศึ กษา
เปรียบเทียบ ขณะที่ พรพิไล จะใช้เป็นเพียงบริบทของพื้นที่ศึกษาเท่านั้น จุดเน้น
ส�ำคัญอีกประการหนึ่งในงานของพรพิไลก็คือ การมองวัฒนธรรมในเชิงพลวัต ซึ่ง
หมายถึงศักยภาพในการปรั บตั วของวัฒนธรรมต่อการเปลี่ยนแปลงจากภายนอก
ที่ส่งผลกระทบต่อท้ องถิ่น ด้ วยการธ�ำรงรักษาส�ำนึกเดิมไว้ได้ ดังนั้นจึงเกิด
การเปลี่ยนแปลงเฉพาะในรูปแบบเท่านั้น แต่ยังรักษาแก่นแกนทางวัฒนธรรมไว้
งานวิจัยที่ มองวัฒนธรรมเป็นภูมิปัญญาระยะต่อๆ มา ก็จะเน้นลักษณะพลวัต
มากขึ้น แต่มองพลวัตแตกต่างกันไปบ้าง ตัวอย่าง เช่น งานของ อาริยา เศวตามร์
(2542) เรื่อง “ ผ้าป่าข้าว: บทสะท้อนวิธีคิดของชุมชน” ซึ่งเริ่มจากความพยายาม
มองวัฒนธรรมให้หลุดพ้นจากภาพของความกลมกลืน โดยหันมามองกลุ่มที่แตกต่าง
กันในชุมชนว่า มีความสามารถใช้ กระบวนการมีส่วนร่วม ในการผลิตความหมายใหม่
และสร้างเงื่อนไขของความสัมพันธ์อย่างใหม่ขึ้นมา ผ่านเครือข่ายผ้าป่าข้าว เพื่อ
แสดงว่าพลวัตของวัฒนธรรมไม่ได้มีอยู่และสืบทอดได้ด้วยตัวเอง แต่ขึ้นอยู่ กับ
เงื่อนไขในการมี ส่วนร่วมของชุมชน ที่จะผลิตความหมายใหม่ให้เป็นพลังในการ
ปรับตัวกับการเปลี่ยนแปลงจากภายนอก