40 ถกเถียงวัฒนธรรม
การรวมตัวกันเพื่อยืนหยั ดต่อสู้กับการครอบง�ำจากภายนอกที่มุ่งเอาเปรียบ และช่วย
รักษาความมีอิสระของตนเองตลอดมา (ฉัตรทิพย์ 2540) ดังนั้น ฉัตรทิพย์ จึงเสนอให้
ศึกษาวัฒนธรรมชุมชน ผ่านการวิเคราะห์ทางประวัติศาสตร์ เพื่อเข้ าใจกระบวนการ
ก่ อรูปของแก่นแกนทางความคิดและโครงสร้างความสัมพันธ์ที่อยู่ในพลังดังกล่าว
พร้อมๆ กับการศึกษาเชิ งเปรียบเทียบกับประวัติศาสตร์วัฒนธรรมชุมชนไทในที่ต่างๆ
ด้วย ทั้ งนี้เพื่อเชื่ อมโยงพลังทางวั ฒนธรรมกับการเสริมสร้างศักยภาพชุ มชนในการ
พัฒนา ซึ่งสอดคล้องกับแนวคิดวัฒนธรรมชุมชนขององค์กรพั ฒนาเอกชน
นอกจากการศึกษาวัฒนธรรมชุมชนไทตามแนวทางของฉัตรทิพย์แล้ว ก็ยัง
มีการศึกษาในแนวทางอื่นๆ อีก ส่วนใหญ่จะเน้นการศึกษาด้านภาษา วรรณกรรม
และคติชน (ศิราพร 2545) ส่วนอีกแนวหนึ่งจะเป็นการศึกษาเชิงชาติพันธุ์วรรณา
เช่น งานของ สุมิตร ปิติพัฒน์ (2545) ซึ่งสนใจศึกษาเปรียบเทียบรายละเอียดของ
ความเชื่อด้านต่ างๆ และพิธีกรรม รวมทั้งระบบครอบครัวและเครือญาติ พื้นฐาน
ในชุมชนไทกลุ่มต่างๆ เพื่อค้นหาและตรวจสอบลักษณะร่วมพื้นฐาน ที่เป็นโครงสร้าง
หรือระเบียบภายในระบบความคิดทางศีลธรรม โดยเฉพาะในโลกทัศน์ เกี่ยวกับ
อ� ำนาจเหนือธรรมชาติ จั กรวาลวิทยา โครงสร้างความคิดในพิธีกรรม รวมทั้ง
ความเชื่ อมโยงกับการจัดระเบียบทางสังคม
แนวทางที่สี่ การธ�ำรงความเป็ นชาติพันธุ์ แนวทางนี้ ยึดถือความเข้าใจ
วัฒนธรรมคตินิยมพื้นฐานดั้งเดิมอย่างมั่นคง แต่แทนที่จะผูกติดความคิดกับความ
เป็นชาติ กลับหันมาเชื่อมโยงกับความเป็นชาติพันธุ์ จนท�ำให้ มองวัฒนธรรมของกลุ่ม
ชาติพันธุ์ขนาดเล็กแบบแก่นสารนิยม (Essentialism) ในแง่ที่กลุ่มขนาดเล็กเหล่านี้
สามารถธ�ำรงความเป็นชาติพันธุ์ ซึ่งเป็นแก่ นแกนหรื อเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรม
ของตนเอาไว้ได้อย่างต่อเนื่อง แม้จะเปลี่ยนแปลงลักษณะทางวัฒนธรรมผิวเผิน
ที่อยู่ภายนอกไปบ้างก็ตาม ทั้งนี้เพราะต้องต่อสู้เพื่อความอยู่รอด ในความสัมพั นธ์
กั บกลุ่มชนที่มีอ�ำนาจมากกว่า
การศึ กษาแนวนี้เริ่ มต้นขึ้นในสังคมไทยตั้งแต่ช่วงทศวรรษที่ 2480 เมื่อ
หม่อมเจ้า สนิท รั งสิต ได้ศึกษาวัฒนธรรมของชาวลัวะในภาคเหนือ และพบว่าชาวลัวะ