36 ถกเถียงวัฒนธรรม
เมื่ อมีการศึกษาคติความเชื่อจากสื่อร่วมสมั ยอื่นๆ มากขึ้น เช่น นิยายร่วมสมั ย
ละคร เพลง และภาพยนตร์ การศึกษาวัฒนธรรมจึงเริ่มหันมาสนใจอย่างจริงจังว่า
ค่านิยมก็ เปลี่ยนแปลงได้ด้วย ตามการเปลี่ยนแปลงที่ เกิดขึ้นในสั งคมแต่ละยุ ค
แต่ละสมัย และไม่ได้มีลักษณะตายตัวตามที่เข้าใจมาแต่เดิม เช่น จุ รี วิจิตรวาทการ
ศึกษาค่านิยมและโลกทัศน์จากเนื้อหาของหนังไทย และพบว่ามีการเปลี่ยนแปลง
หลายอย่างเกิดขึ้นในสังคมไทยยุคปัจจุบัน (จุรี 2527)
แนวทางที่สอง การศึกษาภูมิปัญญาและคติชาวบ้าน แนวทางนี้ พัฒนาขึ้นมา
จากการศึกษาแบบคติชนวิทยาของกิ่งแก้ว อัตถากร และกุหลาบ มัลลิกะมาส ก่อน
แล้วจึงค่อยๆ มีผู้หันมาเน้นศึ กษาวัฒนธรรมของชาวบ้านมากขึ้น โดยเฉพาะในงาน
ของนักคติชนท้องถิ่น เช่น สุธิวงศ์ พงษ์ไพบูลย์ (2525 และ 2544) ซึ่งสนใจศึกษา
วัฒนธรรมท้องถิ่นภาคใต้ และจารุวรรณ ธรรมวัตร (2536) ซึ่งศึกษาวั ฒนธรรมอีสาน
ทั้งคู่จะมองวัฒนธรรมท้องถิ่นในฐานะเป็นภูมิปัญญา และถือว่าเป็นระบบความรู้
ที่ยึดโยงอยู่ กับพื้นฐานทางวัฒนธรรม ที่มีลักษณะเฉพาะถิ่น เพราะเกิดจากการ
ผสมผสานคติด้านต่างๆ ในท้องถิ่นอย่างกลมกลื น จนกลายเป็นพลังส�ำคัญในการ
ด�ำรงชีวิตอยู่กับธรรมชาติอย่างสมดุลย์ การหันมาสนใจคติชนในเชิงภูมิปัญญาเช่นนี้
ก็เพราะเกิดขึ้นในบริบทของการวิพากษ์กระแสการพัฒนา บนพื้นฐานของการรับ
ความรู้จากภายนอก ซึ่ งมีนัยเสมือนหนึ่งชาวบ้านไม่มีความรู้ จึงมีลักษณะเป็นการ
ศึกษาเพื่อตอบโต้ต่อกระแสการพัฒนาจากภายนอกอี กด้วย (ปริตตา 2548)
ในฐานะนั กคติชนวิทยา สุธิวงศ์ พงษ์ไพบูลย์ ศึกษาวัฒนธรรมท้องถิ่นที่
สื บทอดด้วยวิธีมุขปาฐะต่างๆ ทั้งแสดงออกผ่านสื่อด้านภาษา ศิลปะการแสดง
ศิลปวัฒนธรรมอื่ นๆ และประเพณีพิธีกรรม เพื่อเน้นเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรม
ที่เป็นมรดกทางภูมิปัญญาเฉพาะถิ่นของกลุ ่มชน ด้วยการอธิบายว่ า วัฒนธรรม
ท้องถิ่นนั้นผสมผสานขึ้นมาอย่างซับซ้อน จากวัฒนธรรมราษฎร์และวัฒนธรรมหลวง
จนตกผลึกกลายเป็นพื้ นฐานของพลังทางปัญญา หรือโครงสร้างทางวัฒนธรรม
เฉพาะถิ่น ที่ เป็นทั้งคติและพฤติกรรมร่วม ซึ่งถือเป็นรากเหง้าเชิงอุดมคติและ
จิ ตวิญญาณ ที่สามารถถ่ายทอดผ่านศรัทธาความเชื่อ ในระยะต่อมาจึงนิยมเรียก
ว่า ภูมิปัญญา เพราะเห็ นว่าคติ ท้องถิ่ นต่างๆ เป็นระบบคิดและแบบแผนในการ