งานวิจัยวัฒนธรรมภาคกลาง 37
ด�ำเนินชีวิต ที่สามารถเป็นพลังของสังคมได้ (สุธิวงศ์ 2544) แนวคิดต่างๆ เหล่านี้
ก็ยังคงสะท้อนสายใยทางความคิ ดจากพระยาอนุมานราชธนได้อย่างชัดเจน แม้จะ
หันมาเน้นวัฒนธรรมท้องถิ่นเพิ่มมากขึ้นก็ตาม
การให้ความส� ำคัญกับพลังทางความคิดในคติท้องถิ่นนี้เอง ที่ผลักดั นให้
นักวิชาการด้ านคติชนหันมาใช้ค�ำว่า ภูมิปัญญาพื้ นบ้าน มากขึ้น ดังจะเห็นได้
ชัดเจนเมื่อพิจารณาผ่านงานเขียนต่างๆ ของ จารุวรรณ ธรรมวัตร ซึ่งมองเห็นพลัง
ความสามารถของภูมิปัญญาแฝงอยู่ในคุณค่าของการด�ำรงชีวิต เพราะมีรากเหง้า
มาจากการผสมผสานคติความเชื่อที่เป็นฐานคิดด้านต่างๆ ในชีวิตประจ�ำวันอย่าง
หลากหลาย ทั้งศาสนาพุทธ พราหมณ์ และคติท้องถิ่น ทั้งส่วนที่เป็นโลกทัศน์และ
ชีวทัศน์ จนหลอมรวมกันเข้าเป็นค่านิยมและส�ำนึกเชิงอุดมการณ์ของความเป็น
ส่วนรวม ในระดับเครือญาติและครอบครัว เพื่ออยู่ร่วมกับสภาวะแวดล้อมทางสังคม
และธรรมชาติอย่างกลมกลืน ดังนั้นภูมิปัญญาจึ งเป็นแก่นสารความคิดหรือคติ
ที่แฝงอยู่ในวิถีชีวิต ศิลปวัฒนธรรม ประเพณี และภาษาวรรณกรรม ซึ่งสามารถ
ถ่ายทอดและใช้ขัดเกลาคนในท้องถิ่น เพื่อให้ด�ำเนินชีวิตไปตามอุดมการณ์
แต่มุมมองเช่นนี้เองก็มักจะกลายเป็นข้อจ�ำกัดไปด้วย เพราะเน้นเฉพาะด้าน
ความรู้เกิดจากภายในท้องถิ่นเท่านั้น และจะมองความรู้อื่นๆ จากภายนอก โดย
เฉพาะความรู้แบบวิทยาศาสตร์ จากตะวันตกเป็ นคู่ตรงข้ามกัน ผลที่ตามมาก็คือ
นักวิชาการด้านคติชนมักติดกับดักของความคิดแบบคู่ตรงข้าม จึงไม่สนใจทั้งการ
แลกเปลี่ยนความรู้ ความขัดแย้ง และการเปลี่ ยนแปลงที่อาจแฝงอยู่ในวิถีชีวิตด้วย
แม้ในภายหลัง สุธิวงศ์ พงษ์ไพบูลย์ (2544) จะเริ่มสนใจการเปลี่ยนแปลง
มากขึ้น เมื่อหันมาศึกษาวิถีชีวิตท้องถิ่นกับการพัฒนา ด้วยการมองว่าภูมิปัญญา
นั้นมีพลวัต ซึ่งหมายถึงความสามารถในการปรับตั วกับการเปลี่ยนแปลง แต่ก็ยังคง
มองการปรับตัวบนพื้นฐานของโครงสร้ างความคิดที่ สั่งสมมา ในฐานะพลังทาง
วัฒนธรรมจากภายในที่ เป็ นอั ตลักษณ์และศั กดิ์ศรีของท้องถิ่ น มากกว่าการ
ผสมผสานกับความรู้แบบอื่นๆ จากภายนอก เพื่ อสร้างภูมิปัญญาขึ้ นมาใหม่ เพราะ
ยังคงยึดโยงอยู่กั บพื้นฐานความคิดดั้งเดิมนั่นเอง