32 ถกเถียงวัฒนธรรม
มนุษย์ เปลี่ยนแปลงปรับปรุงหรือผลิตสร้างขึ้น เพื่อความเจริญงอกงามในวิถีชีวิตของ
ส่วนรวม วั ฒนธรรม คือ วิถีแห่ งชีวิ ตของมนุษย์ในส่วนรวม ที่ถ่ายทอดกั นได้
เอาอย่างกันได้” (อนุมานราชธน 2515: 103)
เริ่ มต้นจากความเข้าใจความหมายของวัฒนธรรมอย่างกว้างๆ ดังกล่าว
พระยาอนุมานราชธนยังได้แยกแยะวัฒนธรรมออกเป็น 2 ระดับคื อ วัฒนธรรม
ทางวัตถุ และวัฒนธรรมทางจิตใจ วัฒนธรรมในระดับแรกจะเกี่ยวข้องกับการครองชีพ
ขณะที่ระดับหลั งจะเป็นเรื่ องของปัญญาความคิดและคติความเชื่อ ซึ่งเกี่ยวกับ
ความเจริ ญงอกงามทางจิตใจ (อนุมานราชธน 2515: 110-111) และยังรวมถึงนิสัย
สั งคมอีกด้วย (อนุ มานราชธน 2515: 258) จุดนี้เองพระยาอนุมานราชธนเห็นตรงกับ
หลวงวิจิตรวาทการว่า วัฒนธรรมส่วนนี้ถือเป็นรากเหง้าของวัฒนธรรมเดิ ม และยัง
คงจะด�ำรงอยู่ได้อย่างต่อเนื่อง แม้จะมีการรับพุทธศาสนาเข้ามาเพิ่มเติมในภายหลัง
อี กก็ตาม เพราะจะผสมผสานซ้ อนๆ กันอยู่กับคติ ผีสางเทวดาและลัทธิพิธีอื่นๆ
ที่เป็นเสมือนรากเหง้า พื้นฐานดั้ งเดิมส่วนนี้จะเข้มข้นมากในวิถีชีวิตของชาวบ้ าน
(อนุมานราชธน 2515: 191-192) จนท�ำให้พระยาอนุมานราชธนหันไปสนใจศึกษา
ชีวิตชาวบ้านมากขึ้น (อนุมานราชธน 2505 และ 2510) แต่ไม่ใช่ด้วยมุมมองของ
การขัดกันระหว่ างวัฒนธรรมชาวบ้านกับวัฒนธรรมหลวง ตามแนวทางศึกษาใน
กลุ่มที่สอง เพราะพระยาอนุมานราชธนจะเน้นความสอดคล้อง และความกลมกลืน
ระหว่างวัฒนธรรมทั้งสองมากกว่า
ความเข้าใจวัฒนธรรมของพระยาอนุมานราชธน ที่มุ่งเน้นลักษณะรากเหง้า
ดั้งเดิมของความเป็นไทยนั้ น นอกจากจะแฝงไว้ด้วยคติชาตินิยมแล้ว ยั งอาจแสดง
ถึ งอิทธิพลทางความคิดจากวิชามานุษยวิทยาสายอเมริกันอยู่หลายประการด้วยกัน
ทั้งในด้านที่ยึดถื อว่า วัฒนธรรมจะแฝงคติพื้นฐานไว้ภายใน ซึ่งเป็นพลังที่สร้างสรรค์
และรวมกันเป็นลักษณะนิสัยที่ฝังลึกอยู่ใต้จิตส�ำนึก จึงท�ำให้วัฒนธรรมมีอิสระจาก
อิ ทธิพลภายนอก และมีพลังอ�ำนาจในฐานะตัวก�ำหนดชีวิ ตด้านอื่นๆ ตลอดจนการ
ให้ความส�ำคัญกั บลักษณะพิเศษเฉพาะของวัฒนธรรมในพื้นที่ หนึ่งๆ ซึ่งเท่ากับ
ไม่เห็นด้วยกับความคิดวิวัฒนาการแบบสากลนิ ยม ที่มีอิทธิพลอย่างมากในยุ โรป