งานวิจัยวัฒนธรรมภาคกลาง 33
ความเข้าใจวัฒนธรรมเช่นนี้ ถื อเป็นหลักการส�ำคัญในวิชามานุษยวิทยา
อเมริกัน นับตั้งแต่สมัยของ Franz Boas มาแล้ว พระยาอนุมานราชธนน่าจะเรี ยนรู้
ความคิดเหล่านี้ ผ่านการอ่านงานเขียนของศิษย์คนส�ำคัญๆ ของ Franz Boas ดังกล่าว
ข้างต้น แม้พระยาอนุมานราชธนจะเขียนเกี่ยวกับวิวัฒนาการแห่งวัฒนธรรมมาตั้งแต่
ปี พ.ศ.2496 แล้วก็ตาม (อนุมานราชธน 2515) แต่มีความหมายเพียงการเปลี่ยนแปลง
วัฒนธรรมที่ เกิดขึ้นในประวัติศาสตร์ มากกว่าแสดงนัยของความคิดแบบ
วิวัฒนาการนิยม ซึ่งเน้นความแตกต่างทางความคิดระหว่างวัฒนธรรมในแต่ละยุค
ขณะที่พระยาอนุ มานราชธนจะยึดมั่ นอยู่กับคติพื้นฐานดั้งเดิมในวั ฒนธรรม ที่
สามารถด�ำรงอยู่ได้อย่างต่อเนื่อง ทั้งนี้พระยาอนุมานราชธนจะสนใจศึ กษาเฉพาะ
วัฒนธรรมของความเป็นไทยเท่านั้น โดยไม่ได้สนใจความสัมพันธ์แลกเปลี่ยนหรือ
การผสมผสานระหว่างวัฒนธรรม ซึ่งเป็นแนวทางส�ำคัญของมานุษยวิทยาอเมริกัน
ส�ำนักของ Franz Boas พระยาอนุมานราชธนจึงรับเอามาเฉพาะการศึกษาด้านคติชน
ของกลุ่มชนใดกลุ่มชนหนึ่งเป็นหลัก
ที่จริงแล้วความเข้าใจวัฒนธรรมของ Franz Boas ซึ่งเกิดมาเป็นชาวเยอรมัน
ก่อนที่จะอพยพมาอยู่อเมริ กา ถือว่ามีรากเหง้าอยู่ในสังคมเยอรมันมาก่อน เพราะ
สืบสานความคิดมาจาก Johan Gottfried von Herder (1744-1803) ผู้นิยามความหมาย
ของวัฒนธรรมอย่างชัดเจนเป็นคนแรกๆ และมีชีวิตอยู่ร่วมสมัยกับ Immanuel Kant
ผู้เป็นนักปรัชญาคนส�ำคัญของยุครู้แจ้งในยุ โรป ด้วยการชี้ให้เห็ นถึงความส�ำคัญ
ของความคิดแบบมีเหตุผลที่ เป็นพื้นฐานของความรู้และวิธีคิดแบบวิทยศาสตร์ แต่
Herder วิจารณ์ความคิดดังกล่าวว่าเป็นวิธีคิดเชิงเดี่ยว ด้วยการเสนอให้ หันมาสนใจ
ความคิดซับซ้อนในวัฒนธรรมมากขึ้น ในความเข้าใจของ Herder นั้นวัฒนธรรม
หมายถึง จิตใจ จิ ตวิญญาณ พลังสร้างสรรค์ และลักษณะของความเป็นชาติ ที่อยู่
ในคติชาวบ้านและปรากฏอยู่ในศิลปะและหัตถกรรมพื้นบ้าน ซึ่งเป็นองค์รวมของ
ความสร้างสรรค์ในวิถีชีวิตประจ�ำวัน ความคิดของ Herder จึงมีนัยแบบวัฒนธรรม
สัมพัทธ์นิยมอย่างชัดเจน กล่าวคือพยายามปกป้องลักษณะเฉพาะของวัฒนธรรม
ขณะเดียวกันก็มีนัยของความคิดชาติ นิยมอยู่อย่างเต็มที่ เพราะมองลักษณะเฉพาะ