งานวิจัยวัฒนธรรมภาคกลาง 31
ส�ำหรับการศึกษาวั ฒนธรรมอย่างเป็ นทางการของสังคมไทย ในเชิงวิชาการ
นั้น น่าจะเชื่อมโยงอยู่กับบทบาทของพระยาอนุมานราชธน (2431-2512) ผู้เริ่มต้น
สร้างความเข้าใจวัฒนธรรมจากการศึกษาวิจัยด้วยตนเองอย่างจริงจังหลังจากปี
พ.ศ.2480 เป็นต้นมา นอกจากจะได้รับอิทธิพลทางความคิ ดว่าด้วยวัฒนธรรมของ
ความเป็นไทย ในช่วงก่อนหน้านั้นแล้ว พระยาอนุมานราชธนยังได้ รับความคิด
วัฒนธรรมจากสังคมตะวั นตก ผ่านการอ่ านหนังสือของนักมานุ ษยวิทยา
ชาวต่างประเทศอีกหลายคน เริ่มจากการอ่านหนังสือเรื่อง The Golden Bough
(1890) ของนักมานุษยวิ ทยาชาวอังกฤษชื่อ James Frazer ขณะที่ รับราชการใน
กรมศุลกากร3 (2447-2476) ซึ่งท�ำให้มีโอกาศติดต่อกับชาวต่างประเทศ หนังสือเล่มนี้
เป็นที่นิยมอ่านกันทั่วไป เพราะได้รวบรวมประเพณี และความเชื่อด้านไสยศาสตร์
ที่หลากหลายจากทั่วโลก และคงจะสร้างแรงบันดาลใจให้พระยาอนุมานราชธน
สนใจศึกษาประเพณีความเชื่อด้านไสยศาสตร์และการนับถือผีสางเทวดาของไทย
อย่างมาก จนเริ่มท�ำงานค้นคว้าในท�ำนองเดียวกัน ในระยะต่อมาอย่างมากมาย
(อนุมานราชธน 2491)
ต่อมาเมื่อได้ย้ายมาท�ำงานที่กรมศิ ลปากร (2478-2491) และสอนหนังสือใน
มหาวิทยาลั ย พระยาอนุมานราชธนได้รู้จักมักคุ้นกับนักมานุษยวิ ทยาชาวอเมริกัน
โดยเฉพาะส�ำนักมหาวิทยาลัยคอร์ แนลล์ ที่เข้ ามาวิจัยหมู่บ้ านบางชัน จึงได้รับ
ค�ำแนะน� ำให้อ่านหนังสือของนักมานุษยวิทยาอเมริกันเพิ่มเติม เช่น A. L. Kroeber
(1948) และ Melville J. Herskovitz (1948) เป็นต้น ทั้งสองต่างก็เป็นศิษย์ของ Franz
Boas (1858-1942) ผู้บุกเบิกวิชามานุษยวิทยาในอเมริกา ความคิดต่างๆ จากการ
อ่านหนังสือเหล่านี้ คงจะมีส่วนอย่างส�ำคัญในการชักน�ำ ให้พระยาอนุมานราชธน
หันมาสนใจศึกษา การเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมที่เป็นวิถีชีวิตมากขึ้น โดยเน้น
ที่ลักษณะสร้ างสรรค์ของวัฒนธรรม เพราะเห็นว่ามีส่วนช่วยให้เกิดการประดิษฐ์
คิดค้นและเสริมสร้างความเจริญ จนในที่ สุดท่านก็ได้นิยามวัฒนธรรมไว้ว่า “คือ สิ่งที่
3 ข้อมูลนี้ สมจัย อนุมานราชธน ยืนยันใน “ร�ำพึงถึงคุณพ่อ” รวมพิมพ์อยู่ใน 100 ปี พระยาอนุมานราชธน
(ส�ำนักงานคณะกรรมวัฒนธรรมแห่งชาติ 2531: 69)