งานวิจัยวัฒนธรรมภาคกลาง 27
เป็นส�ำคัญ ตามนโยบายของรัฐ จนท�ำให้ความเข้าใจวัฒนธรรมยึดติดอยู่กับเอกภาพ
ของความคิด ที่เป็นแบบชาติ นิยมอย่างแยกกั นไม่ออก ขณะเดียวกันวัฒนธรรม
ยังคงมีนัยของอารยธรรมหรือความเจริญงอกงามผสมผสานอยู่ด้วย
อาจกล่าวได้ ว่า ความเข้าใจวัฒนธรรมทั้งสองนั ยนี้ถือเป็นความคิด
กระแสหลัก และสามารถครองใจปัญญาชนไทยมาอย่ างต่อเนื่องได้จนถึ งทุกวัน
นี้ โดยเฉพาะปัญญาชนในส่วนกลาง ส่วนหนึ่งอาจเป็นเพราะความตรึงใจในฐานะ
ความเข้าใจครั้งแรก อีกส่ วนหนึ่งมาจากการที่ปัญญาชนเองก็ถูกดึงให้เข้ามามี
ส่วนร่วม ในกระบวนการสร้างรัฐชาติด้วย ทั้ งโดยรู้ตัวและไม่รู้ตัว ด้วยเงื่อนไขที่ว่า
ครั้งนั้นสั งคมไทยยังไม่ ให้ความส�ำคัญกับวัฒนธรรมของการวิ พากษ์วิ จารณ์
นัก ระบบการศึกษาไทยจึ งถูกนโยบายชาติ นิยมและกระบวนการสร้ างรัฐชาติ
ครอบง�ำได้ง่าย ขณะเดียวกันระบบการศึกษาก็ยังค่อนข้างปิด และการแลกเปลี่ยน
กับสังคมภายนอกก็ยังจ�ำกัดอยู่ด้วย
อย่างไรก็ตาม ปัญญาชนท้องถิ่นที่เริ่มสนใจศึกษาวัฒนธรรมของตนเองใน
ลักษณะสมัครเล่น กลับไม่ได้ ใส่ใจกับเอกภาพของความคิดตามอย่ างส่วนกลาง
แต่หันมามองความหลากหลายทางวัฒนธรรมที่แตกต่างกันในท้องถิ่นของตนแทน
ซึ่งบางครั้งก็แฝงไว้ด้วยนัยของการไม่ ยอมรับความคิดครอบง�ำจากส่วนกลาง จน
กลายเป็นแรงกระตุ้นให้เกิดความเข้าใจวัฒนธรรมที่หลากหลายขึ้นมา พร้อมๆ กับ
ก่อตัวขึ้นเป็นจารีตของการศึกษาวัฒนธรรมที่แตกต่างจากส่วนกลางตามมาอีกด้วย
ในช่วงทศวรรษที่ 2480 มีงานศึกษาวิจัยวัฒนธรรมอย่างเป็นทางการขึ้ นใน
สังคมไทยเป็นครั้งแรก จากกรณีของงานวิจัยวัฒนธรรมชาวลัวะแถบแม่ฮ่องสอนของ
หม่อมเจ้าสนิท รังสิต (Steinmann and Sanidh 1939) ซึ่ งศึกษาวิชามานุษยวิ ทยาจาก
ประเทศเยอรมัน แต่ผลงานวิจัยครั้งนี้ไม่แพร่หลายในสังคมไทย ส่วนหนึ่งก็เพราะ
เขียนเป็นภาษาเยอรมัน จึงอาจจะยังไม่ มีอิทธิพลต่อการศึกษาสั งคมไทยมากนัก
ส่วนการศึกษาอย่างจริงจังนั้นเริ่มต้นขึ้นราวปลายทศวรรษที่ 2480 โดยนักวิชาการ
ที่บ่มเพาะตัวเองขึ้นมาในสังคมไทย เช่น พระยาอนุมานราชธน บุญช่วย ศรีสวัสดิ์
และจิตร ภูมิศักดิ์ เป็ นต้น หลังจากปี พ.ศ.2510 เป็นต้นมาก็ เริ่มมีนักวิจัยวัฒนธรรมที่