งานวิจัยวัฒนธรรมภาคกลาง 209
ผูกโยงกับความเชื่อหรือลักษณะเฉพาะของพื้นที่ ซึ่งปัจจุบันเข้ าใจร่วมกั นใน
ความหมายของค�ำว่า “ภูมิปัญญาชาวบ้าน” ทั้งนี้พบว่าในภาคกลางมีประเด็นที่
เกี่ยวข้องกั บเรื่องท้องถิ่นใน 2 ด้านคือ
แนวคิ ดทางประวัติศาสตร์ ท้องถิ่นปรากฏในงานศึกษาภายใต้ชุดโครงการ
วิจัยประวัติศาสตร์วัฒนธรรมท้องถิ่นภาคกลาง ที่สนับสนุนโดยส�ำนักงานกองทุน
สนับสนุนการวิจัย เช่นงานศึกษาของเรวดี ประเสริฐเจริญสุขและคณะ, 2546 วิบูลย์
เข็มเฉลิมและคณะ, 2548 และวุฒิ บุญเลิศและคณะ, มปป. การศึ กษาประวัติศาสตร์
ท้องถิ่นเป็ นการศึกษาวิถีชีวิตของประชาชนธรรมดาที่หลากหลายไม่ จ�ำเป็นต้อง
ผูกโยงกับประวั ติศาสตร์ ชาติเสมอไป ซึ่งแตกต่ างจากการศึกษาประวัติศาสตร์
กระแสหลัก
แนวคิดภูมิปัญญาท้องถิ่นที่พบในงานวิ จัยทางวั ฒนธรรมของภาคกลาง
เป็นการพั ฒนาภูมิปัญญาที่มีอยู่ เพื่ อน�ำมาแก้ ไขปัญหาการด�ำเนิ นชีวิ ตทั้งใน
ระดับบุคคล กลุ่ม และชุมชน เนื่องจากเป็นเสมือนกระบวนการเรียนรู้ผ่านการ
ผสมผสานที่เกิดขึ้นในท้องถิ่นท�ำให้คนในพื้ นที่รู้สึกว่าตนเองมีบทบาทและมีส่วนร่วม
สามารถที่จะอยู่ได้โดยไม่ต้องพึ่งพาภายนอกมากนั ก เช่น งานเรื่องการมีส่วนร่วมใน
การรักษาป่าภายใต้แนวคิดเรื่องป่าชุมชนของศูนย์การเรียนรู้ชุมชนรอบป่าตะวันออก
ของวิบูลย์ เข็มเฉลิมและคณะ (2548) และเรื่องศักยภาพภูมิ ปัญญาท้องถิ่นในการ
แก้ไขปั ญหาชุมชนศึกษาโดย นฤมล บรรจงจิตร์ (2547) งานทั้ง 2 ชิ้นกล่าวว่า
กระบวนการภูมิปัญญาไม่ใช่กระบวนการที่หยุ ดนิ่ง หากแต่มีการปรับเปลี่ยนเพื่อ
จัดระเบียบความสัมพั นธ์ระหว่ างมนุษย์กับธรรมชาติ เพื่อเป้าหมายของการ
ใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน
นอกจากนี้มีงานศึกษาจ�ำนวนหนึ่งที่เชื่อมโยงประเด็นภูมิปัญญาเข้ากับทุน
ทางสังคม โดยมองว่าภูมิปัญญาเป็นส่วนหนึ่งของต้นทุนทางสังคมที่ สามารถใช้เป็น
เครื่องมือต่อรองกับภายนอกได้ อย่างไรก็ตาม อานันท์ กาญจนพันธุ์กล่าวไว้อย่าง
น่าสนใจว่า “ภูมิปัญญาท้องถิ่นมิ ใช่เป็ นเพียงอุดมการณ์บางอย่าง แต่มีความหมาย
เกี่ยวกับการพั ฒนา เนื่องจากองค์ความรู้ดังกล่าวไม่ใช่ความรู้ เชิงเทคนิคแต่ เป็น