208 ถกเถียงวัฒนธรรม
งานศึ กษาจ�ำนวนไม่ น้อยที่ยึดติดกับแนวการวิเคราะห์ ดังกล่าวจนตกอยู่
ภายใต้ กับดั กการคิดแบบคู่ตรงข้าม (dichotomy) และการศึ กษาชุมชนด้วยภาพ
โรแมนติ ก (romantic) ดังที่ สุริชัย หวันแก้ว กล่าวว่า การท�ำความเข้าใจมโนทัศน์เรื่อง
“ชุมชน” ที่ผ่านมามักอ้างอิงกรอบ “ชนบท แบบเมือง” (rural- urban continuum)
ซึ่ งเริ่มในแวดวงสังคมวิทยาทั้งในยุโรปและสหรัฐ เมื่อต้นคริตศตวรรษที่ 20 โดย
จุดเริ่มต้นของการศึกษาเรื่องชุมชนคือการแยกระหว่าง ชุมชนเมือง กับ ชุมชนชนบท
เป็นการพิจารณาแบบทวิทัศน์ (dichotomy) หรือการแบ่ง 2 ขั้วตายตัว (binary opposition)
น�ำไปสู่มายาคติในการศึกษาชุมชนคือ ประการแรก การสร้างนิยามแบบทวิทัศน์
(dichotomy) ระหว่างเมื อง/ชนบท หรือ สังคม อุตสาหกรรม/สังคมเกษตรกรรม
รวมถึงการวิเคราะห์ภายใต้ การคิดแยกขั้ วอื่นๆ เช่นก่อนหน้านี้เราถูกท�ำให้เชื่อว่า
เมืองดีกว่าชนบท เจริญและทันสมัย ขณะที่ชนบท ล้าหลัง ไม่ดี ไม่สมบูรณ์ แต่
ปัจจุบันกลับเป็นอี กด้านหนึ่งคือ ชนบทดี เรียบง่าย ความสัมพันธ์เครือญาติ เมืองไม่ดี
ท�ำลายความเป็นชุมชน เหล่านี้ล้วนแค่ตกอยู่ ภายใต้กับดักการวิเคราะห์ เดียวกัน
ประการที่สอง การสร้างภาพชุมชนโรแมนติก (romantic) ปรากฏในงานศึกษาชุมชน
จ�ำนวนไม่น้อย เช่น ชุมชนที่เอื้อเฟื้อพึ่งพา ไม่เอารัดเอาเปรียบกันผูกโยงกั นด้วย
ความสัมพั นธ์เชิงเครือญาติ เป็นต้น (สุริชัย หวั นแก้ว, 2543)
นอกจากนี้การวิเคราะห์การเปลี่ ยนแปลงยังพบว่านิยมมองภายใต้การมุ่งหา
ปัจจัยที่น�ำไปสู่การเปลี่ ยนแปลง เช่น การแบ่งปัจจัยการเปลี่ยนแปลงทางสั งคม
และวัฒนธรรมออกเป็นปัจจัยภายใน (internal factor) และปัจจัยภายนอก (external
factor) ซึ่งในปัจจุบันการวิเคราะห์ด้วยกรอบดังกล่าวอาจจะไม่ได้ภาพที่ชัดเจนและ
เป็นจริงนัก เพราะการจ� ำแนกว่าแท้จริงอะไรเป็นปัจจัยภายในหรือปัจจัยภายนอก
อาจจะมีปัญหาในตั วเอง
แนวคิดวัฒนธรรมชุมชน: ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นและภูมิปัญญาชาวบ้าน
ส�ำหรั บการศึกษาที่อิงกับความเป็นท้องถิ่นพบในภาคกลางมีการใช้ทั้งใน
ความหมายของพื้นที่ซึ่งมักเป็นชนบท และความหมายเชิงองค์ความรู้ ที่มีลักษณะ