150 ถกเถียงวัฒนธรรม
ของมานุษยวิ ทยาที่เรียกว่า “มานุษยวิทยานิเวศ” นักมานุษยวิทยาคนส�ำคัญที่น�ำ
มโนทัศน์นี้มาใช้ในมานุษยวิทยาสังคมและวัฒนธรรม คือ จูเลียน สจ๊วต (Julian Steward
1955) ซึ่งเสนอว่ามนุษย์ไม่ เหมือนสัตว์อื่นๆ ตรงที่ว่ ามนุษย์ไม่ได้มีปฏิกิริยาตอบสนอง
ต่ อสภาพแวดล้อมโดยสัญชาติญาณซึ่งก�ำหนดโดยพันธุกรรม แต่มี วัฒนธรรมซึ่งเป็น
มรดกตกทอดกันมา เอื้ออ�ำนวยต่อการปรั บตัวกับสภาพแวดล้อม นัยยะก็ คือว่า
เมื่อสภาพแวดล้ อมเปลี่ยนแปลงไปย่อมจะส่งผลกระทบต่อสถาบันทางสังคมและ
วัฒนธรรม มากกว่ าการปรับตัวทางร่างกายของมนุษย์ จึ งเป็นที่เข้าใจกันว่าส�ำหรับ
มนุษย์ แล้ว “การปรับตัวทางวัฒนธรรม” มีความส�ำคัญที่จะต้องท�ำความเข้าใจด้วย
และหากพิจารณาจากอีกมุมหนึ่งวัฒนธรรมย่อมเปลี่ ยนแปลงสภาพแวดล้อมได้
เช่นกัน มโนทัศน์ หรือ แนวคิด “การปรับตัวทางวัฒนธรรม” นี้ได้มีการแต่งเติม
เสริมแต่งกันมาเรื่อยๆ เพื่อประโยชน์ในการวิเคราะห์อย่างเช่น การศึกษาการปรับตัว
ทางวัฒนธรรมของกลุ่มคนต่างๆ เช่น กลุ่มชาวนาและชาวไร่ปศุ สัตว์ในแคนาดา
(J. Bennett 1969, 1976) หรืองานของ C.Prachuabmoh (1985) ที่วิเคราะห์ความสัมพั นธ์
ระหว่างค่านิยมที่เปลี่ ยนไป ในการค้าแบบตลาดในกรณีมลายูมุสลิมในสามจั งหวัด
ชายแดนภาคใต้ ซึ่งพยายามชี้ให้ เห็นว่า “การปรับตั ว” มีนัยยะของความหลากหลาย
และระบบความเชื่อและความคิดมีความส�ำคัญต่อการเข้าใจการปรับตัวพอๆ กับ
การเข้าใจการจัดระเบียบสั งคม
อย่างไรก็ ตาม ฉวีวรรณ ประจวบเหมาะ (2533) ได้พยายามชี้ให้เห็นว่า
ปัญหาส�ำคัญของเรื่องแนวคิด “การปรับตัว” มักจะขาดความชัดเจนไม่ว่าจะเป็น
ในทางชีวภาพหรือทางวัฒนธรรม แม้ว่าจะมีความพยายามจากนักมานุษยวิทยา
หลายคนด้วยกัน เช่น Sahlin and E.Service (1970) พยายามอธิบายว่าการปรับตัว
คือความสามารถในการควบคุมสภาพแวดล้อม และมี 2 แง่มุมคือ การสร้างสรรค์
และการอนุ รักษ์ หรือ J.Bennett (1976) พยายามชี้ให้เห็นว่ าในการปรับตัว
ทางวัฒนธรรมของมนุษย์ เจตนารมณ์และความคิ ดของมนุษย์จะมีบทบาทส�ำคัญ
แต่นักวิจัยที่ใช้มโนทั ศน์นี้ในงานศึกษาวั ฒนธรรมภาคกลาง อาจมิได้ให้ความสนใจ
กั บการศึกษาความหมายการปรับตัวอย่ างจริงจัง ผู้เขี ยนจึ งจะให้ความหมาย