128 ถกเถียงวัฒนธรรม
ใกล้เคียงกับความหมายของ “ครัวเรือน” ที่ใช้กันอยู่ แต่มีความหมายครอบคลุมกว่า
“ครัวเรือน” เพราะได้หมายถึ งกลุ ่มบุคคลที่มีความสัมพันธ์กันโดยแต่ งงานและ
สายเลือด เช่น พ่อ แม่ และลูก หรือครอบครัวเดี่ยวกั บคนอื่นๆ เช่น ครอบครัวของ
ลูกและญาติที่อาจจะรวมอยู่ใน “เรือน” ด้วย (ในลักษณะครอบครัวขยาย) และ
ที่ส�ำคัญได้รวมผีบรรพบุ รุษหรือที่เรียกว่า “ผีเฮือน” ไว้ด้วย
นักวิจัยที่สนใจศึกษาครอบครัวและครัวเรือนของลาวโซ่ง มักจะพยายาม
เสนอภาพให้เห็ นลักษณะครัวเรือนของลาวโซ่งว่ าเป็นเช่นไร เป็นครอบครั วเดี่ ยวหรือ
เป็นครอบครัวขยาย ซึ่งทุกคนที่ศึกษาระบุว่ าชุมชนลาวโซ่งประกอบด้วยทั้งครัวเรือน
แบบครอบครั วเดี่ยวและครัวเรือนแบบครอบครั วขยาย แต่สัดส่วนหลากหลายกันไป
ในชุมชนต่างๆ อย่างเช่ น วาสนา อรุณกิจ (2529/บ้านสระ-นครปฐม) พบว่ าในชุมชน
ที่ศึกษามีครอบครัวขยายเป็นร้อยละ 57.82 และเป็นครอบครัวเดี่ยวร้อยละ 42.14
ซึ่งสอดคล้องกับงานศึ กษา หลายต�ำบลในจังหวัดนครปฐม ของน�ำพวัลย์ กิจรักษ์กุล
(2536) ที่รายงานว่าครอบครั วขยายมีสัดส่วนมากกว่ าครอบครัวเดี่ยว แต่ในรายงาน
ของฉวีวรรณ ประจวบเหมาะ และวรานันท์ วรวิศว์ (2543/หนองเลา จ.เพชรบุรี)
พบว่ามีสัดส่วนที่ แตกต่างออกไปเล็กน้ อยคือประมาณ 52% เป็นครอบครัวเดี่ยว
จากทั้ง 3 งานนี้พอสรุ ปได้ว่ าสัดส่วนครอบครัวขยายและครอบครัวเดี่ยวใกล้เคี ยงกัน
ฉวีวรรณ ประจวบเหมาะ และวรานันท์ วรวิศว์ (2543) ได้อธิบายเงื่อนไข
ที่ท�ำให้มีครัวเรือนซึ่งเป็นแบบเดี่ยวและแบบครอบครัวขยายว่าเป็ นผลจากการ
ปฏิสัมพั นธ์ของกฎเกณฑ์ 3 ประเภทด้วยกันคือหลักการตั้งถิ่นฐานหลังการแต่งงาน
กฎแห่งความยืดหยุ่นในเรื่องลักษณะของครอบครัวของคู่ที่แต่งงาน และหลักการ
ปรับตัวให้เหมาะสมกับอาชีพและการใช้ทรัพยากร หากเรามอง “เฮือน” ลาวโซ่ง
แบบย้อนกลับไปในชุมชนสมัยก่อน เราอาจจะเห็นภาพว่าแต่ละเรือนจะผ่ านการ
เป็นทั้งครัวเรือนแบบครอบครั วเดี่ ยวและแบบครอบครัวขยาย เพราะว่าในสมั ยก่อน
กฎเกณฑ์การตั้งถิ่นฐานค่อนข้างชัดเจน คือว่าผู้ชายแต่ งงานแล้วจะต้องไป “อาสา”
คือไปอยู่เรือนของพ่อตาและแม่ยายและช่วยท�ำงาน (ท�ำนา) ประมาณ 3-7 ปี
แล้วแต่จะตกลงเห็นชอบกัน ใน “หนองเลา” คู่สมรสที่มีอายุกว่า 40 ปีขึ้นไปมักจะผ่าน