132 ถกเถียงวัฒนธรรม
บวชลูกหรือท�ำพิธีเสนเรือน แต่มักจะหาแหล่งทุนได้ยากกว่า และชาวนาปานกลาง
เกือบทุ กรายมีเจ้ าหนี้หลายคนซึ่งอาจจะเป็นญาติและชาวนารวย และน�ำไปสู่
การบีบบังคับให้มีการขายผลผลิตให้กับผู้ให้กู้ ชาวนาจนเองมีปัญหาในการหาเงินกู้
เพราะไม่ใคร่มีเครดิตทางสั งคม และยังมีศักยภาพในการใช้ หนี้ต�่ ำ ต้องอาศัย
ความสัมพันธ์ทางสังคมมาก เช่น ญาติ เป็นตัวกลางในการติดต่ อและการกู้เงิน
ได้เพียงหลักพัน (ไม่เกิน 5,000 บาท) เพราะมีหนี้สะสมเกินหมื่ นบาท ส่วนเหตุผล
ในการกู้ ก็หลากหลายเหมือนกับชาวนาปานกลาง หรืออาจจะหลากหลายมากกว่า
โดยเฉพาะอย่างยิ่งการขาดแคลนค่าใช้จ่ายในบ้าน
ส� ำหรับแบบแผนการระดมแรงงานในการเก็ บเกี่ยวซึ่งจ�ำเป็นต้องให้ทัน
กั บเวลา ชาวนารวยซึ่งมีที่นามากต้องอาศัยความสามารถในการะดมแรงงาน
ในหลายรูปแบบคื อ แรงงานคนในครอบครั ว แรงงาน “จ๊อยลา” หรือแรงงานเกณฑ์
จากลูกหนี้ แรงงานวาน และแรงงานจ้าง แต่ชาวนารวยมักจะไม่ มีรูปแบบการ
“เอาแฮง” หรือแลกเปลี่ยนแรงงาน ส่วนชาวนาปานกลางจะใช้ แรงงานคน
ในครอบครัว “เอาแรง” และแรงงานจ้าง ส่วนชาวนาจนใช้แรงงานคนในครอบครัว
เพราะที่นามีน้อยและตัวเองต้องเป็นแรงงาน “จ๊อยลา”
ฉวีวรรณและวรานันท์ (2543) ตั้งข้อสังเกตว่าการระดมแรงงานแต่ละแบบ
อาศัยพื้นฐานความสัมพันธ์ทางสั งคมไม่เหมือนกั น การวานอาศัยความใกล้ชิด
เช่นเป็นเพื่อนหรื อเป็นญาติ การเอาแรงอาศัยความสัมพันธ์เชิงแลกเปลี่ยนอย่าง
เสมอภาค ส่ วนการใช้แรงงานจ๊อยลาแสดงให้เห็นลักษณะความสัมพันธ์เชิงอุปถั มภ์
แต่การจ้างต้องอาศัยเงินตราเป็นสื่อสัมพันธ์ อย่างไรก็ดี ในการระดมแรงงานของ
เจ้ าของนาทุกกลุ่มฐานะ ต้องอาศัยความสัมพันธ์ทั้งที่เป็นญาติ เพื่อน อุปถัมภ์เพื่อที่
จะได้แรงงานตามเป้าหมายเพราะในช่วงเก็บเกี่ยวมีการแข่ งขันในการระดมแรงงาน
สูงเพื่อให้สามารถเก็ บเกี่ยวในก�ำหนดเวลาที่เหมาะสม
ในสังคมดั้งเดิมของ “ไทด�ำ” มีความชัดเจนว่าผู้ท้าวและผู้น้อยมีความสัมพั นธ์
ที่ไม่เสมอภาค และ “ผู้ท้าว” เป็นผู้มีอ�ำนาจเหนือ “ผู้น้อย” จากการวิจัยต่างๆ เกี่ยวกับ
ลาวโซ่งพบว่ายังมีความแตกต่างทางชนชั้นในเชิงสัญลักษณ์ คือ “ผู้ท้าว” จะท�ำพิธี