266 สืบโยดสาวย่าน
งานศึกษาค้นคว้าพิธีกรรมเกี่ยวกับความเชื่อเรื่องวิญญาณของชาวบ้าน เป็ น
งานที่มุ่งศึกษาเฉพาะถิ่นในพื้นที่หนึ่งของภาคใต้ สาระส�ำคัญคื อ พิ ธีกรรมเกี่ยว
กับวิญญาณที่ปรากฏในธรรมชาติ อันได้แก่ พิธีกรรมความเชื่อเรื่องทวด คือทวด
ต้ นไทร ทวดแม่ย่านาง และพิธีกรรมที่ปรากฏในการละเล่นพื้ นบ้าน ได้ แก่ พิธีกรรม
ของการแสดงกาหลอ โนราโรงครู และโต๊ะครึ ม อันเป็นความเชื่อเกี่ยวกับวิญญาณ
บรรพบุรุษ หรื อที่เรียกว่า ครูหมอตายาย (พิ ทยา บุษรารัตน์ , 2537) โดยแต่ละ
ความเชื่อในแต่ละอย่ างจะกล่าวถึงพิธีกรรมเพื่อการเซ่นไหว้ในรูปแบบต่างๆ ตาม
ที่ปฏิบัติสืบต่อกันมาเป็นประเพณีที่ส�ำคัญของชุมชน ผู้ศึกษาให้รายละเอียดเรื่อง
ดังกล่าวที่ปรากฏในพิธีกรรมทุกขั้นตอนด้วยการใช้ข้อมูลจากการสัมภาษณ์ระดับ
ลึ กจากผู้ประกอบพิธีกรรม และผู้ที่เกี่ ยวข้อง นอกจากนี้ยังได้จากการบันทึกข้อมูล
การประกอบพิธีกรรมในรูปของวิดีทัศน์ไว้อีกด้วย
ความเชื่อเรื่ องทวดเป็นงานศึกษาค้นคว้าวิจัยที่ ผู้ศึกษาพยายามเจาะลึกเกี่ยว
กั บเรื่องนี้โดยก�ำหนดพื้นที่กว้างกว่ าพิธีกรรมหรือความเชื่อเรื่องวิญญาณ วิธีการ
ศึกษาใช้วิธีเดี ยวกันกับพิธีกรรมความเชื่อเรื่องวิญญาณ สาระส�ำคัญของการศึกษา
ครั้งนี้ พบว่า ทวด คือวิญญาณศักดิ์สิทธิ์ที่ชาวบ้ านเชื่อว่าสามารถให้คุณและให้
โทษแก่มนุษย์ได้ ต�ำนานทวดที่เล่าสืบต่อกันมามี 3 ประเภท คือ ทวดที่เชื่ อว่าอยู่
ในรูปคน ซึ่งมีชื่อแตกต่างกันตามแต่ละต�ำนาน อาทิ ทวดค�ำแก้ว ทวดขุนโหร ทวด
แม่ยายแอด เป็นต้น ทวดดั งกล่าวเชื่อกันว่าในอดีตเคยมีตัวตนอยู่จริง อีกความเชื่อ
หนึ่งเชื่ อว่าทวดอยู่ในรูปสัตว์ เช่น ทวดที่ปรากฏเป็นงู จระเข้ เป็นต้น ส่วนต�ำนานที่
เชื่อว่าทวดไม่มีรูป เชื่อกันว่าทวดดังกล่าวไม่ปรากฏเป็นรูปคนหรือสัตว์ ทวดประเภท
นี้ เช่น วิญญาณทวดตามวัดต่างๆ ตามหนองน�้ำ เป็นต้น ทวดทั้ง 3 ประเภท ชาว
บ้านเชื่อว่าสามารถบันดาลด้านโชคลาภ คุ้มครองโรคภัยไข้เจ็บ ช่วยให้คลาดแคล้ว
จากภัยอันตรายต่างๆ ได้ นอกจากนี้ยังเชื่อว่าทวดยังส่งผลต่อวิถีชีวิตของชาวบ้าน
ทั้งด้านสังคม เศรษฐกิ จ และสิ่งแวดล้อม (เอมอร บุ ญช่วย, 2544) นัยส�ำคัญของ
ความเชื่อเรื่องทวดดังกล่าว ผู้ศึกษามิ ได้เสนอทัศนะใดๆ มากกว่าการเสนอสิ่งที่เคย
เชื่อกันว่ามีมาอย่างนั้ น