งานวิจัยวัฒนธรรมภาคเหนือ 77
เสี ยงส่วนน้อยที่เป็นชายขอบของสังคม เลื อกที่จะนิ ยามตนกับคุณค่าที่ถูกปฏิเสธจาก
วัฒนธรรมกระแสหลัก มีงานวิจัยที่มุ่งศึกษาวัฒนธรรมกระแสรองดังกล่าวอยู่หลายชิ้น
งานของสุริยาและคณะ (2541) มองลิเกในกรอบของ “วัฒนธรรมประชา” (popular culture)
โดยใช้กรอบมโนทั ศน์หลังสมัยใหม่มาอ่านและประเมิ นค่าลิเก และมองลิเกเป็นพื้นที่
ในการต่อรองระหว่างวัฒนธรรมหลวงและวัฒนธรรมราษฎร์ แม้วัฒนธรรมหลวงจะ
ดูแคลนลิเก แต่วั ฒนธรรมประชาก็มิใช่คู่ตรงข้ามกับวัฒนธรรมหลวง ที่น่าสนใจก็ คือ
ผู้วิ จัยมิได้จ� ำแนกให้ลิเกเป็นประเภทหนึ่งของวัฒนธรรมพื้นบ้าน หรื อวัฒนธรรม
เฉพาะถิ่น เนื่องจากผู้วิจัยเห็นว่า ในแง่ของต้นเค้าก�ำเนิ ด ลิเกอุบัติขึ้นจากการพัฒนา
รูปแบบและการผสมผสานระหว่างบทสวดของแขกอิสลามและบทสวดพระมาลัย
ลิเกจึงมิได้เป็นสมบัติของถิ่นใดถิ่นหนึ่งเป็นการเฉพาะ แม้ในแต่ละที่จะมีการประยุกต์ให้
เข้ ากับความนิยมเฉพาะถิ่ นนั้นๆ ก็ตาม ผู้วิจัยจึงจัดให้ลิเกอยู่ในหมวดวัฒนธรรมประชา
ซึ่งนอกจากจะเป็ นศิลปะที่ประชาชนเป็นเจ้าของ ผู้ผลิต และผู้เสพแล้ว ยังมีการปรับตัว
ให้โอบรับเอาความทันสมัยในแง่ต่างๆ เข้ามาด้ วย วัฒนธรรมดั้งเดิมจึงปนเปไปกับ
ความเป็นสมัยใหม่ในลิเก
ผู้วิจัยยังประยุกต์มโนทัศน์ร่างอุจาด (grotesque body) ของมิคาเอล บัคติน
(Mikhail Bakhtin) มาใช้ วิเคราะห์การที่ลิเกแสดงออกอย่างตรงไปตรงมาถึงความเป็นจริง
ของชีวิตจากกิ จกรรมพื้นๆ เช่น ขับถ่าย หรือการร่วมเพศ ซึ่งถูกกดบังคับและนิยามเป็น
ความอุจาดในวัฒนธรรมชั้นสูง นอกจากบนเวทีแล้ว นอกเวทีลิเกแม่ยกที่มีฐานะบางคน
ยังนิยมตามจีบและมีเพศสัมพันธ์กับพระเอกลิ เกด้วย นี่ก็นับเป็นการแหวกจารีต
ประเพณีของผู้หญิงที่ดีเช่นกัน การแสดงกิจกรรม “อุจาด” ต่ างๆ ทั้งบนเวทีหรือนอกเวที
จึงท�ำให้ร่างกายนั้นมีนัยยะทางการเมืองของการท้าทายและมองโลก จากการหกหัว
กลับด้ านของค่านิยมหลั กทางสังคม มโนทัศน์การวิจัยดังกล่าวจึงท�ำให้ ผู้อ่านมองลิ เก
เสี ยใหม่ ว่ามีศักยภาพเชิ งท้าทายอุดมการณ์และค่านิยมหลักของสังคม
นอกจากนี้ ยังมีงานน่าสนใจในแนวประวั ติศาสตร์วิ พากษ์อีกชิ้ นหนึ่ง
ที่ศึกษาการตี ความความหมายของชื่อเมื องโบราณคือ “หริ ภุญไชย” และ
“ล�ำพูน” (เพ็ญสุ ภา, 2548) เนื่องจากมี การตีความหมายของค�ำทั้งสองต่ างกันไป