งานวิจัยวัฒนธรรมภาคเหนือ 75
แอนดี้ วาร์โฮล (Andy Wahrhol) ที่ตั้งค�ำถามว่าศิลปะคืออะไรด้วยการน�ำโถปัสสาวะ
ส�ำเร็จรูปและกล่องใส่สบู่มาวางกระแทกความรู้สึกของผู้ชมในแกลเลอรี
นอกจากศิลปินชายแล้ว บัณฑิตยังคัดเลือกงานของศิลปินหญิงมาอ่านใหม่
ด้วย อารยา ราษฎร์จ�ำเริญสุขจากมหาวิทยาลั ยเชียงใหม่ ก่อให้เกิดกระแสวิพากษ์
ในหมู่นักวิจารณ์งานศิลปะเมื่อเธอน�ำเอาศพของจริงมาเป็นองค์ประกอบส�ำคัญของ
งานศิลปะ มีภาพชุดในวีดิโอที่อารยาอ่านบทกวีจากเรื่อง “อิเหนา” ให้ ศพผู้หญิงฟัง
เป็นบทกวีที่ร�ำพึงร�ำพันแสดงความอาลัยต่อการสูญเสียความรัก วิดิโออีกชุดหนึ่ง
ฉายภาพอารยาเดินช้าๆ อ่านบทกวีท่ามกลางศพที่นอนเรียงราย มีผู้ตั้งค�ำถามว่า
นี่เป็นการละเมิดสิทธิ์ของผู้ตายหรือไม่ ผู้ บริจาคศพเพื่อการศึกษาทางการแพทย์
คงคาดไม่ถึงว่าร่างของพวกเธอจะต้องกลายมาเป็นวัตถุทางศิลปะ เป็นวัตถุแห่ง
การจ้องมองของคนเป็ น นี่เป็นค�ำถามเชิงศีลธรรม ขอบเขตและความสัมพันธ์
ระหว่างงานศิลปะและศีลธรรมอยู่ตรงไหน บัณฑิตเองก็ เห็นด้วยว่างานของอารยา
ชี้ให้เห็นความสัมพั นธ์เชิงอ�ำนาจที่ไม่เท่าเทียมระหว่างคนเป็นและคนตาย
อย่างไรก็ตามยังมีประเด็นอื่นด้วย บัณฑิตอ่านงานของอารยาด้วยแว่นของ
จูดิธ บัทเลอร์ (Judith Butler) นักสตรีนิยมแนวหลังสมัยใหม่ ที่ไถ่ถอนการยึดติด
กับสารั ตถะแห่งความเป็นเพศสภาพด้วยมโนทัศน์ “ศักยภาพแห่ งการแสดง”
(performativity) ค�ำค�ำนี้จงใจให้มีนัยยะต่างจากค�ำว่า “การแสดงออก” (expression)
ซึ่งแฝงการอ้างอิงถึงอะไรบางอย่างที่มีมาอยู่ก่อนข้างในตัวคน อาจเป็นความนึกคิด
หรืออารมณ์ลึกๆ ที่เป็นตัวตนแก่ นแท้ หรือเอกลักษณ์บางอย่างซึ่งถูกแสดงออก
มาให้เห็นด้านนอก แต่มโนทัศน์ “ศักยภาพแห่งการแสดง” ท�ำให้เพศสภาพหลุด
ออกจากการผูกติดกับความมีแก่นแกนหรือสารัตถะด้านใน การแสดงเป็นเพียงชุด
การกระท�ำซ�้ำๆ มีลักษณะคล้ายพิธีกรรมตรงที่มันประจุไว้ด้วยระบบคุณค่าบางอย่าง
การแสดงนี้มีฐานที่ร่างกาย และแบบแผนการกระท� ำซ�้ำๆ นี่เองที่สร้างแบบแผน
ความเป็นเพศบางอย่างขึ้นมา เช่นท�ำให้กุลสตรีต้องมีความเคยชินในอากัปกิริยา
แบบหนึ่งๆ ที่ถือว่าถูกต้องเหมาะสม แต่บัทเลอร์เห็นว่าเนื่องเพราะเพศสภาพเป็น
เพียงการแสดง คนเราจึงสามารถปฏิเสธการแสดงที่ถูกยัดเยียดมาให้และสามารถ
สร้างการแสดงชุดใหม่ได้เสมอ