งานวิจัยวัฒนธรรมภาคเหนือ 81
การมองวัฒนธรรมในเชิงสารัตถะนิยม คือการเห็นวัฒนธรรมเป็นสิ่งที่มีแก่นแกน
มีความต่อเนื่อง แก่นแกนดังกล่าวสั มพันธ์กับจิตส�ำนึกชาตินิยมอย่ างแยกไม่
ออก คุณค่าและเอกลั กษณ์ทางวัฒนธรรมคือ “ความเป็ นไทย” ถึงขั้นที่ครั้งหนึ่ง
มีการให้นิยามที่ชัดเจนว่าเอกลักษณ์ความเป็นไทยที่ว่านี้ คืออะไรบ้าง และนโยบาย
เชิงอนุรักษ์ก็จะเน้นการตอกย�้ำที่ตัวรูปแบบทางวัฒนธรรม และเมื่อใดก็ตามที่เกิด
ปัญหาเกี่ยวกับพฤติกรรมทางวัฒนธรรม จะพบการแก้ ปัญหาของรัฐในลักษณะ
วัวหายล้อมคอก หรือการเน้นนโยบายป้องปราม โดยเฉพาะปั ญหาพฤติกรรมที่
ไม่เหมาะสมของวัยรุ่น ไม่ว่าจะเป็นเรื่องยาเสพติด และพฤติกรรมด้านเพศสัมพันธ์
สิ่ งที่น่าจะเป็นโจทย์การวิจัยที่น่ าให้การสนั บสนุนเป็นอย่ างยิ่งก็ คือ
ตัวอาการขาดวุ ฒิภาวะทางวัฒนธรรมนี่ เอง ว่ามาจากไหนและเกิ ดจากเงื่อนไข
ทางประวัติศาสตร์สังคมอย่างไร อันที่จริ งก็เคยมีความพยายามจะวิเคราะห์อาการ
ดังกล่าวอยู่บ้าง เช่น บทความของเกษียร เตชะพีระเรื่อง “บริโภคความเป็นไทย” (2539)
ที่ได้รับการสนับสนุนจากสกว. ซึ่งเสนอการวิเคราะห์กระแสนิยมบริโภคความเป็นไทย
จากมุมมองทางทฤษฎีแบบสัญศาสตร์ (semiotics) และได้ข้อสรุปประการหนึ่งว่า
เพราะ “ความเป็นไทย” เป็นสิ่งว่างกลวงนี่เอง จึ งท�ำให้สามารถน�ำไปปะติดปะต่อ
ผสมผสานเข้ากับอะไรมากมายที่ไม่ใช่ไทย อย่างไรก็ตามข้อสรุปนี้ก็ยังมิใช่ข้อสรุป
สุดท้าย แต่อย่างน้อยก็เป็นความพยายามที่จะกระเทาะเปลือกแห่ งมายาคติให้เห็น
กระบวนการประกอบสร้างความเป็นไทยขึ้นมา
ผู้เขียนใคร่เสนอว่าอาการขาดวุฒิ ภาวะทางวัฒนธรรมดังกล่าว ส่วนหนึ่ง
มาจากการขาดกระบวนการไตร่ตรองมองตน (self-refl flflffllexivity) ทางวัฒนธรรม
กระบวนการนี้เป็นการใคร่ครวญอย่างลึกซึ้ง และประกอบไปด้วยความสามารถที่
จะก้าวออกมาจากจุดที่ตนเองยืนอยู่และมองย้ อนกลับไปที่ตนเอง กล่าวอีกนัยหนึ่ง
จ�ำต้องมี มุมมองเชิงวิพากษ์ต่อตนเอง (self-criticism) เป็นองค์ประกอบส�ำคัญ
จะเห็นได้ว่าวัฒนธรรมไทยค่อนข้างมีอคติ ต่อความคิดเชิงวิพากษ์ เมื่อหลายปีก่อน มี
โฆษณาทางโทรทัศน์ชิ้นหนึ่งที่เสนอภาพคู่ตรงข้ามหลายๆ คู่ เช่น ตะวันตก-ตะวันออก
หนึ่งในตัวอย่างที่น�ำเสนอเป็นคู่ตรงข้ ามระหว่าง “สร้างสรรค์” ซึ่งแทนภาพด้วย