72 กำ�กึ๊ดกำ�ปาก
ศิลปะยุคนั้นมีอยู่ได้ก็ด้วยการอิงอาศัยระบบอุปถัมภ์และระบบศักดินา ท�ำให้เข้าใจ
ได้ว่าวิธีคิดและโลกทัศน์ของชนชั้นสูงซึมแทรกเข้ามาก�ำหนดรูปแบบและเทคนิคทาง
ศิลปะที่ถูกเลือกใช้ ตลอดจนก�ำหนดมาตรฐานของความงามเชิ งสุนทรียะอย่างไร
นอกจากนี้ยังมีงานวิ จัยที่ศึกษาความสัมพั นธ์ทางสังคม ในกระบวนการผลิต
งานศิลปะในบริบทที่เปลี่ยนแปลงของยุคโลกานุวัติ ท�ำให้เห็นว่าพลังเชิ งโครงสร้าง
ของตลาดมี อิทธิพลต่อตัวศิลปิ นและงานศิลปะอย่างไร และศิลปิ นต้องปรับตัว
อย่างไรภายใต้ความบีบคั้นดังกล่าว งานที่น่าสนใจคืองานศึกษาของวัฒนะและคณะ
(2544) ซึ่ งส�ำรวจกระบวนการปรับตัวของศิลปินพื้นบ้ านในหลายสาขาต่อแรงบีบ
เชิงพาณิชย์ ผู้วิจัยมิได้มีทัศนะว่า การที่ช่างฝีมือจ�ำต้องผลิตงานออกมาในรสนิ ยม
“ตลาด” เช่นแกะไม้เป็ นรูปมิกกี้เมาส์ หรืออินเดียนแดงนั้นเป็นสิ่งที่ลดทอนคุณค่า
ของงานศิลปะให้กลายเป็นของตลาด ผู้วิจัยชี้ให้เห็นว่า ในบริบทตลาดโลกานุวัติ
ตัวช่างฝีมือเองมิได้แยกแยะระหว่างศิลปะและตลาดให้เป็นคู่ตรงข้าม หรือเห็นว่า
สองสิ่งนี้อยู่ร่วมกั นไม่ได้ พวกเขาคิดว่างานแกะแบบนั้ นก็มี คุณค่าในตัวของมันเอง
คณะผู้วิ จัยเลื อกศึกษาเจาะลึ กตัวศิลปินและกลุ่มศิลปิน ที่สามารถปรั บเทคนิคการ
ผลิตงานที่ สูงขึ้น ซึ่งสามารถสงวนความเป็น high culture ด้วยการเลือกใช้วัสดุ
และพัฒนาเทคนิคการผลิตจนสามารถประสบความส�ำเร็จเชิงตลาด มีลูกค้าเป็ น
กลุ่มชนชั้นกลางที่มีรายได้สูง ผู้วิจัยต้องการชี้ให้เห็นว่าพ่อค้าที่ดีต้องมีความเข้าใจ
ธรรมชาติของศิลปิ นและธรรมชาติของการผลิตงานศิ ลปะ และต้องสามารถค้นพบ
“จุดลงตัว” ระหว่างแรงดึงของตลาดและคุณค่าทางศิลปะให้ได้ ในท่ามกลางแรง
กดดันของตลาด พ่อค้าและศิลปินมิได้เป็นเพียงฝ่ายถูกกระท�ำ หรือถูกตลาดจูงจมูก
พ่อค้าและศิ ลปินจ�ำนวนหนึ่งสามารถสงวนรั กษาทั้งคุณค่าเชิงสุนทรีย์และพัฒนา
ฝีมือไปพร้อมๆ กับประสบความส�ำเร็จเชิงธุรกิจได้เช่นกัน
การศึ กษาเรื่องศิ ลปะกับการจัดความสั มพันธ์ทางสังคมอีกแนวหนึ่ง ที่
ตรงกันข้ามกั บกรณีที่เพิ่งกล่าวไป คือการเน้นความขัดแย้งอย่างรุนแรง ในเรื่ อง
ระบบคุณค่าในการท�ำงานศิลปะในกระบวนการเปลี่ ยนแปลงทางสังคม งาน
ของปราโมทย์และทรงศั กดิ์ (2549) ศึกษาความขัดแย้งระหว่างค่านิยมในระบบ