งานวิจัยวัฒนธรรมภาคเหนือ 63
ก็มีแนวโน้มใหม่ ซึ่งแม้จะยังคงเป็นเสียงข้างน้อย และเมื่อนับจ�ำนวนชิ้ นงานวิจัยแล้ว
มีปริมาณน้อยกว่าแบบแรกมาก ทว่ามีความส�ำคัญในแง่ที่ เสนอค�ำนิยามวัฒนธรรม
ต่างออกไป นั่ นก็คือการตั้ งค�ำถามกั บการมองวัฒนธรรมจากกรอบคิดแบบ
สารัตถะนิยม และมองวั ฒนธรรมเชิงวิพากษ์ โดยเห็นว่าค�ำนิยามวัฒนธรรมก็ดี
หรือปฏิบัติการทางวัฒนธรรมก็ดีล้วนเกี่ยวข้องกับกระบวนการเชิงอ�ำนาจของการ
สถาปนาความเป็นจริงทางสังคมบางอย่างขึ้นมา งานวิจัยแนวนี้เพิ่งได้รับความนิยม
ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา จัดได้ว่าเป็นงานที่อยู่ในกระแสธารความคิดของแนวทฤษฎี
หลังสมัยใหม่ และอิทธิพลจากแนววัฒนธรรมศึกษา (cultural studies)
งานในกลุ่มนี้ ตั้งค�ำถามกับการผูกโยงความหมายของศิลปวั ฒนธรรมกับ
เรื่องของระบบคุณค่า ไม่ ว่าจะเป็นคุณค่าทางสุนทรี ยะหรือคุณค่าร่วมทางสั งคม
จุดร่วมของงานในกลุ่มนี้ ก็คือ เสนอการมองวัฒนธรรมใหม่ โดยมุ่งจะสลัดมโนทัศน์
นี้ให้หลุดพ้นจากการผูกกั บวิธีคิดแบบสารัตถะนิยม ประการแรก กลุ่มนี้ มองศิลป
วัฒนธรรมเป็นเรื่องของภาพแทนความจริ ง (representation) มากกว่าที่จะมองว่าศิลป
วัฒนธรรมสะท้อนความเป็นจริง เรื่องนี้เป็นประเด็นเชิงญานวิทยา (epistemology)
นั่นก็คือ วิธีคิดนี้ตั้งค�ำถามกับความเคยชินที่เรามั กทึกทักเอาตามสามัญส� ำนึกว่ า
สิ่งต่างๆ รอบตัวเรา ทั้งสิ่งที่มีอยู่ในธรรมชาติ เช่นต้นไม้ ภูเขา หรือ ความเป็นชาติ
วัฒนธรรม หรือความเป็นเพศของตัวเราเอง ล้วนเป็น “ความจริง” ที่ถูกก�ำหนดมา
ให้ “ตามธรรมชาติ” แนวคิดหลังสมัยใหม่วิพากษ์ความไร้เดี ยงสาที่ไม่ตระหนักว่า
เรามองเห็นและเข้าใจทุกๆ สิ่งผ่านเครื่องกรองทางวัฒนธรรมเสมอ เพียงแต่ว่า
เครื่องกรองนั้นโปร่งใสเสี ยจนเรามองไม่เห็นและไม่ตระหนักว่ามันมีอยู่ วิธีคิดที่สลาย
มายาการเช่นนี้ ท�ำให้ศิลปวัฒนธรรมกลายเป็นส่วนหนึ่ งของเครื่องกรองที่ เราใช้มอง
โลกและสิ่งต่างๆ เมื่อเป็นเช่นนั้น ระบบคุณค่าทั้งสามประการของงานศิลปะที่กล่าว
ไปข้างต้น คือความงามทางสุนทรียะ พลังสร้างสรรค์ความงามของปัจเจก และ
ระบบคุณค่าและภูมิปัญญาของสังคมซึ่งเคยถูกถือว่าเป็นสารัตถะของวัฒนธรรม
และเป็นความจริงในตัวเองล้ วนต้ องถูกตั้งค�ำถามทั้งสิ้ น ศิลปะคืออะไรแน่
ต้องเป็นเรื่องความงามเท่านั้ นหรือ อะไรคือมาตรวั ดว่าสิ่งใด “งาม” หรือ “ไม่งาม”