งานวิจัยวัฒนธรรมภาคเหนือ 61
เท่าเทียมและการต่อรองภายในกระบวนการมีส่วนร่วม แม้ผู้วิจัยจะเป็นชาวอ่าข่า
เองด้วย แต่ก็มิได้พยายามกลบเกลื่อนสิ่งที่เป็ นจุดอ่อนและความขัดแย้ งภายใน
จารีตประเพณีดั้งเดิ ม การดึงผู้หญิงเข้าร่วมท� ำให้กระบวนการประดิ ษฐ์ประเพณี
(invention of tradition) กลายเป็นเวทีเปิดของการต่อรอง
ในกระบวนการวิจัย จะเห็นว่า สกว.ให้ความส�ำคัญแก่กระบวนการกลุ่ม
มาก เนื่องมาจากปรัชญาการวิ จัยที่ต้องการให้ งานวิจัยนี้เป็นของชาวบ้านอย่าง
แท้จริง อย่างไรก็ตาม เมื่อศึกษาตัวรายงานการวิจัย จะพบแบบแผนการน�ำเสนอ
งานวิจัยคล้ายกัน คือ มิได้แจกแจงบรรยากาศหรือรายละเอียดของการสนทนากลุ่ม
สักเท่าใด มักมีแต่การสรุปผลของการสนทนา ให้ข้อมูลว่ามีกลุ่มใดบ้างที่เข้าร่วม
และผลสรุปออกมาเป็นอย่างไร ส่วนหนึ่งก็เพราะตัวกระบวนการกลุ่มเองมิได้เป็น
โจทย์ของการวิ จัย แต่เป็นเพียงขั้นตอนหนึ่งในกระบวนการท�ำงานที่ มุ่งน�ำไปสู่
ผลสรุปมากกว่า กล่าวอีกนัยหนึ่งกระบวนการกลุ่มส�ำคัญในฐานะเป็นเครื่องมือที่น�ำ
สู่เป้าหมายเท่านั้น ข้อเสนอแนะเพิ่มเติมในที่นี้ก็คือ น่าจะลองให้ตัวกระบวนการมี
ส่วนร่วมนั้นมี ฐานะเป็นโจทย์ของการวิจัยดูบ้าง โดยศึกษาปฏิสัมพันธ์ระหว่างกลุ่ม
ต่างๆ ในกระบวนการต่อรองที่ก�ำลังด�ำเนินอยู่ ท�ำอย่างไรจึงจะให้ผู้ที่เราไม่เคยได้ยิน
เสียงมีโอกาสเปล่งเสียงออกมา อันที่จริงแล้ว ความสัมพันธ์เชิงอ�ำนาจปรากฏใน
บรรยากาศของวงเสวนาหรือวงสนทนาทั่วๆ ไปอยู่เสมอๆ ไม่ว่าจะเป็นวงสนทนาที่
เป็นทางการหรือไม่เป็นทางการ จะพบว่า บ่อยครั้ง มักมีใครสักคนที่สามารถน�ำการ
สนทนา หรือชักจูงการสนทนาไปในทิศทางใดทิศทางหนึ่ง ตัวอย่างจากงานวิจัยของ
ปราโมทย์ที่กล่าวไปในหัวข้อ 2.4 ที่ผ่านมา เราได้เห็นว่า ในท่ามกลางบรรยากาศ
การเสวนากลุ่มนั้น เสียงของแม่เฒ่าช่างทอผ้าถูกกลบหายไปในสถานการณ์ใด
หาก สกว. ยังคงต้องการส่งเสริมเสียงของคนชายขอบ โจทย์เรื่องกระบวนการ
กลุ่มก็ควรได้รับการใส่ใจในฐานะหน่วยในการศึกษาวิเคราะห์ด้วย สังคมหมู่ บ้าน
มิใช่จะปราศจากช่วงชั้น ในการประชุม เรามักได้ยินเสียงของผู้อาวุโสชายที่เป็นผู้น�ำ
ทางการหรือผู้น�ำที่ได้รับยกย่องเป็นปราชญ์ชาวบ้ าน ส่วนคนอื่นๆ รวมทั้งผู้หญิง
และเด็กมักเล่นบทผู้ฟังเป็ นส่วนใหญ่ ผู้หญิงมักมีบทบาทในการจัดการอยู่เบื้องหลัง