งานวิจัยวัฒนธรรมภาคเหนือ 67
ก็ชี้ให้เห็นปรัญชาความรู้แบบประจักษ์ นิยม (empiricism) เบื้องหลังงานวิจัยเหล่านั้น
ที่เชื่อว่าเราสามารถ “เข้าถึง” ความเป็นจริงในโลกนี้ได้อย่างตรงไปตรงมา นอกจาก
นี้ น�้ำเสียงของงานวิจัยในแนวนี้ส่วนใหญ่มักประเมินค่าเชิ งบวกแก่ระบบคุณค่าที่อยู่
ในตัวศิลปะ มองเห็นว่าเป็นสิ่งกล่อมเกลาชี้ทางแก่สมาชิกของสังคม ศิลปวัฒนธรรม
จึงเป็น “ความจริง” อันทรงคุณค่าในตัวเองและเป็นมรดกที่สังคมมอบแก่ชนรุ่นหลัง
วิธี ที่ศิลปะสะท้อนความเป็นจริงทางสังคมนั้น สามารถศึกษาได้หลายวิธี
วิธีแรก คือ ศึกษาระบบคุณค่าภูมิปัญญาของสังคมตรงๆ จากตัวเนื้อหา (content)
ของงานศิลปะแขนงนั้นๆ เช่นศึกษาเนื้อหาของโคลงล้านนา (ทรงศักดิ์ & หทัยวรรณ,
2542) หรือการศึกษาเปรียบเทียบระหว่างสุภาษิตไทลื้อ ไทยวนและไทยภาคกลาง
และพบความคล้ายคลึงกันอย่างมากในแง่เนื้ อหาที่ถ่ายทอดค�ำสอนต่างๆ (ลมูล
2538) และการศึกษาเนื้อหาของเพลงพื้นบ้าน (รุจพร, 2539) ว่าสะท้อนค�ำสอนทาง
ศีลธรรม วิ ธีการครองเรือน คุณธรรมของผู้ปกครองอย่างไรบ้าง
วิธี ที่สองคือ ศึ กษาผ่านรูปแบบ โครงสร้าง (form and structure) และ
องค์ประกอบทางศิลปะ จะเห็นชัดจากงานที่ศึกษาสถาปัตยกรรม เช่ น รูปแบบของ
เรือนล้านนา (อนุวิทย์, 2539) ความหมายของเสา การวางทิศ การจัดพื้นที่ภายใน
และภายนอกตัวอาคาร หรือการวางผังวัดหลวงในล้านนา (กรกนก, 2545) หรือการ
ศึกษาองค์ประกอบของจิตรกรรม (ทิพวรรณ, 2546) เป็นต้น
วิธีที่สาม คือ การศึกษาความเป็นจริงในระดับลึก วิธีวิ จัยในข้อนี้จะต่างจาก
สองข้อข้างต้นตรงที่มิได้อิงอยู่กับปรั ชญาประจักษ์นิยม ความเป็นจริงทั้งเกี่ยวกับตัว
มนุษย์และสังคมเป็นความเป็นจริงเชิงโครงสร้างระดับลึกที่ไม่อาจมองเห็นได้อย่าง
ตรงไปตรงมา แต่ต้องอาศัยวิธีการ “ถอดรหัส” ทางวัฒนธรรม วิธีการเช่นนี้เป็นการ
ศึกษาในระดับที่ไปพ้นจากจิตส�ำนึกของเจ้าของวัฒนธรรมเอง โดยมี สมมติฐานว่ามี
โครงสร้างจิตมนุษย์ในระดับลึกที่ก�ำหนดโครงสร้างของสิ่งประดิษฐ์ทางวัฒนธรรม
ต่างๆ วิธีการแบบโครงสร้างนิยมนี้จะวิเคราะห์โครงสร้ างขององค์ประกอบทางศิลปะ
โดยแยกองค์ประกอบเหล่านั้นเป็นส่วนย่อยๆ เพื่อหาลั กษณะพื้นฐาน ตัวอย่างงาน
วิจัยในแนวนี้ได้กล่าวละเอียดไปแล้วในหัวข้อ 2.2