60 กำ�กึ๊ดกำ�ปาก
ล่าง ที่มีการเตรี ยมเพลงเตรียมศิลปินเตรียมกิจกรรมมาไว้แล้ว และเด็กๆ ก็เป็นได้
แต่เพียงผู้รับสารเท่านั้น
แต่ในงานวิจัยบางชิ้น ก็จะเห็นกระบวนการต่อรองเกิดขึ้นภายในกระบวนการ
มีส่วนร่วมด้วย ซึ่งขึ้นอยู่ กับโจทย์เป็นส�ำคัญว่าเกี่ยวข้องกับเรื่องละเอียดอ่อนหรือไม่
เช่ นงานของเกศสุดาและคณะ (2548) และปฏิภาณและคณะ (2548) ดังได้กล่าวแล้ว
ว่างานวิจัยทั้งสองชิ้นนี้เกี่ยวข้องกับพิธีกรรม งานของเกศสุ ดาศึกษาการปรับเปลี่ยน
พิธีท�ำศพ พบความแตกต่างทางความคิดสูง อย่างไรก็ ตามก็จะเป็นความแตกต่างใน
หมู่ผู้อาวุโสซึ่ งเป็นผู้ชาย เช่นพระและพ่ อหนานหรือปู่จารย์ซึ่งเป็ นผู้ประกอบพิธีกรรม
ในที่สุด ทีมวิจัยและชาวบ้ านก็สามารถหาข้อสรุปร่วมกันในการปรับเปลี่ยนลักษณะ
บางอย่างของพิธีกรรมได้เพื่อลดค่าใช้จ่าย และเพื่อคงแก่นสาระของพิธีกรรมไว้ ส่วน
งานของปฏิภาณที่ศึกษาพิธีกรรมอ่าข่านั้นน่าสนใจตรงที่ เราได้ยินเสียงของผู้ที่ไม่
ค่อยมีสิทธิ์มีเสียงในชุมชน นั่นก็คือกลุ่มผู้หญิง ซึ่ งก่อนหน้านี้ตามจารี ตธรรมเนียม
ดั้งเดิมจะไม่มีบทบาทในพิธีกรรม ผู้หญิงอ่าข่าจะไม่สามารถสวมรองเท้า กางเกง
หรือท�ำพิธีกรรมได้ ยิ่งหากเป็นหญิงมีครรภ์ด้วย จะถูกถือเป็นผู้ไม่บริสุทธิ์ และหาก
คลอดลูกแฝด จะถือเป็นเสนียดจัญไรอย่างแรง ต้องฆ่าทารกแฝดทิ้ง ทั้งพ่อและแม่
จะถูกรังเกียจจากชุมชน ธรรมเนียมอ่ าข่าให้อภิสิทธิ์แก่เฉพาะบุตรชายที่ สามารถท�ำ
และสืบทอดพิธีกรรมได้ ดังนั้นครอบครัวที่ไม่มีบุตรชายจึงเท่ากับหมดสิทธิ์ในการ
สื บทอดพิธีกรรมโดยปริยาย จารีตเช่ นนี้จึงมีผลให้ครอบครัวที่ไม่มีบุ ตรชายเลิกนับถือ
ผี หันไปนับถือศาสนาอื่นแทน ทีมวิจัยและชาวบ้านมองเห็นจุดอ่อนดังกล่าว จึง
หารือกัน และในที่สุดก็ยอมแก้ไขจารีตเดิมเสียใหม่ คือยินยอมให้ผู้หญิงสามารถเข้า
ร่วมพิ ธีกรรมได้ อย่างไรก็ตาม น่าสังเกตว่าสาเหตุหลักที่ผู้อาวุโสยิ นยอมแก้ไขจารีต
มาจากความต้องการให้พิธีกรรมสามารถได้รับการสืบทอดต่ออย่างมั่นคงมากกว่า
ที่จะมาจากการปรับเปลี่ยนทัศนคติที่มีต่อผู้หญิงหรือต้องการปรับสถานภาพทาง
สั งคมให้พวกเธอ นับว่าทีมงานวิจัยมีความละเอียดอ่อนที่ จะฟังและให้ที่ทางแก่เสียง
ที่เคยถูกเบียดขับเป็นชายขอบ และพยายามต่อรองให้คนกลุ่มนี้ได้มาเป็นส่วนหนึ่ง
ของการวิจัย กรณีนี้ช่วยให้เห็นกระบวนการของความสัมพันธ์เชิงอ�ำนาจ ความไม่