งานวิจัยวัฒนธรรมภาคเหนือ 59
กลุ่มต่างๆ นั้นมีไม่เท่ากัน สิ่งนี้ส่วนหนึ่งเกิดจากตัวหัวข้อหรือโจทย์การวิจัยเอง บาง
ครั้งหัวข้อจะก� ำหนดบทบาทและตัวผู้เข้าร่วม เช่น หากหั วข้อเป็นเรื่องการทอผ้า
ก็แน่นอนว่าเป็นพื้ นที่ของผู้หญิง แต่หากเป็นเรื่ องอื่นๆ เช่นพิธีกรรม หรือ ศิ ลปะแขนง
อื่นๆ หรือ การส�ำรวจแหล่งโบราณสถาน ก็จะพบว่าเป็นเรื่องของผู้ชาย นอกจากนี้
“ผู้ชาย” ที่ว่านั้นก็มักจะเป็นผู้น�ำชุมชน ปราชญ์ชาวบ้าน หรือผู้อาวุ โสเสียมากกว่า
ผู้ชายกลุ่มอื่นๆ ส่วนเด็กๆ มักมีบทบาทในฐานะผู้เป็นเป้าหมายที่จะต้องถูกท�ำให้
เรียนรู้มากกว่าที่จะมามี ส่วนร่วมเป็นฝ่ายก�ำหนดกระบวนการเรียนรู้
งานวิจัยชิ้นต่ างๆ นั้นจะพบว่ามีระดับของการต่อรองต่างกัน บางชิ้นนั้น
ดูราวกับว่าองค์ความรู้มีลั กษณะทางเดี ยวจากบนลงล่าง เช่นในงานวิจัยของ
กรรณิการ์ และคณะ (2546) ในหัวข้อ “กระบวนการมี ส่วนร่วมของชุมชนกั บการ
ถ่ายทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านดนตรีพื้นบ้านเพื่อปลูกฝังคุณธรรม จริยธรรมและ
ลักษณะนิสัยของเยาวชน” เห็นได้ชัดเจนว่าโจทย์ถูกก� ำหนดมาก่อนแล้ว เด็กๆ
ตกเป็นผู้รับสารที่ถูกคัดกรองแล้วโดยผู้ใหญ่ ถูกก� ำหนดมาก่อนแล้ วว่าจะต้องเรียนรู้
อะไรบ้าง และเรียนรู้อย่างไร กระบวนการมีส่วนร่วมในกรณีนี้จึงเป็นกระบวนการใช้
ดนตรีเป็ นเครื่องมือขัดเกลาทางสังคม (socialization) อย่ างตรงไปตรงมาเสียมากกว่า
ประเด็นก็คือ การขัดเกลาความเป็นมนุษย์ผ่านศิลปะเกิดขึ้นจากแรงบันดาลใจเชิง
สุนทรียะ เกิดจากความงามอันน�ำสู่ความสะเทือนอารมณ์ที่ปราณีต และจะเกิด
ขึ้นเมื่อมนุ ษย์เข้าใจและเข้าถึงความลึกซึ้งของศิลปะแขนงนั้นๆ อย่างไรก็ตาม หาก
ดนตรีถูกใช้ เป็นเครื่องมือการสอนคุณธรรมโดยตรง และหากนี่คือหน้าที่ประการ
ส�ำคัญที่สุดของศิลปะแล้วละก็ ค�ำนิยามว่าศิลปะคืออะไรจะมีปัญหาทันที เพราะ
ในที่สุดก็อาจเกิดการตั้งค�ำถามได้ว่า การปลูกฝังคนให้เป็นคนดีนั้น อาจไม่ต้องท�ำ
ผ่านศิลปะก็ได้ หรือต่อให้คนคนนั้นเป็นคนดีได้เพราะศิลปะ ก็ไม่เกี่ยวกับว่าจะต้อง
เป็นคนดีของสังคมเสมอไป การมีสมมติฐานแฝงที่ผูกโยงศิลปะเข้ากับหน้าที่เชิง
อุดมการณ์อย่างตรงไปตรงมาอาจสามารถถูกวิพากษ์ได้ว่ามันจะน�ำไปสู่การลิดรอน
“อิสรภาพเชิงสุนทรียะ”ของตัวศิลปะและปิดกั้นพลังสร้างสรรค์ของศิลปะเองหรือไม่
นอกจากนั้นกระบวนการกลุ่มในกรณีนี้ก็ดูจะเป็นกระบวนการทางเดียว จากบนลง