56 กำ�กึ๊ดกำ�ปาก
เครือข่ายเป็นช่องทางที่ความรู้และประสบการณ์ถูกถ่ายทอด ขบคิด ถกเถียง ต่อรอง
ชั่งน�้ำหนัก องค์ประกอบของความรู้และวัฒนธรรมหลายๆ อย่างถูกประเมิน ตีความ
ใส่คุณค่า และบางอย่ างถูกโละทิ้งไป เมื่ออ่านรายงานการวิจัยที่บอกกล่ าวถึง
รายละเอี ยดของการประชุม จะมองเห็นภาพที่มีชีวิตชีวายิ่ง
งานที่ ให้สีสันในเรื่องนี้ได้มากคืองานของปฏิภาณ อายิและคณะ (2548)
ที่ศึกษาเรื่องพิธีกรรมของชาวอ่าข่า และงานของเกศสุดาและคณะ (2548) ที่ศึกษา
พิธีกรรมของคนนาหมื่นที่ จังหวัดน่ าน เป้าหมายของงานวิจัยทั้งสองชิ้นคือการ
กระตุ้นให้ชุมชนได้ทบทวนทั้งเรื่องรูปแบบ เนื้อหา และจุดประสงค์ของพิธีกรรมต่างๆ
และหาทางปรับเปลี่ยนลักษณะบางอย่างของพิธีกรรมที่ไม่เอื้อต่อสภาพสังคมใน
ปัจจุบันเพื่อให้ พิธีกรรมเหล่ านั้นสามารถคงความหมายส� ำหรับชุ มชนต่ อไปได้
คงมิใช่ความบังเอิ ญที่งานศึกษาเกี่ยวกั บพิธีกรรมจะก่อให้เกิ ดการถกเถียงและ
ต่อรองที่ยาวนานและเข้มข้น เพราะพิธีกรรมเกี่ยวพั นถึงอารมณ์ความรู้สึกที่รุนแรง
อธิบายยาก ไม่ต้องการเหตุผล และสร้างความติดยึดกับจารีตที่เหนียวแน่นยิ่ง
การเลือกไป “แตะ” เรื่องที่ ละเอียดอ่อนเช่นนี้ ย่อมท�ำให้กระบวนการการมี
ส่วนร่วมกลายเป็นกระบวนการต่อรองที่เคลื่อนไหวได้ การปรับเปลี่ยนทัศนคติต่อ
จารี ตที่มีการสืบเนื่องมายาวนานนั้นท�ำไม่ได้ง่ายๆ ทีมวิจัยต้องท�ำงานอย่างหนักใน
การประสานความเข้าใจ ต้องเปิดเวทีสนทนานับครั้งไม่ถ้วน ต้องคิดหายุทธศาสตร์
ในการจัดความสัมพันธ์เพื่อให้ผู้มีความเห็นที่ แตกต่างไม่รู้สึกอึดอัดและสามารถ
แสดงความเห็นออกมาได้ ที่ส�ำคัญสมาชิกที่เข้าร่วมในเครือข่ายล้วนถูกกระตุ้นให้
ต้องไตร่ตรองใคร่ครวญ (self-reflflexive) อย่างต่อเนื่องและลึกซึ้งถึง “ความหมาย”
ของประเพณี และเมื่อเรื่องที่ต้องคิดทบทวนเป็นเรื่องของอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรม
ที่สุดแล้ว การยอมเปลี่ยนแปลงจารีตอันเป็ นผลสุดท้ายจึงเท่ากับเป็นการปรั บ
อั ตลักษณ์ทั้งในระดับชุมชนและระดับปัจเจกด้วย วิธีการวิจัยแนวนี้ ผลการวิ จัย
ที่ได้ในตอนสุดท้ายจึงไม่ส�ำคัญเท่ากับตัว กระบวนการสนทนาทั้งระหว่างชาวบ้าน
ด้วยกันเอง และที่ เกิดภายในจิตใจชาวบ้านคนหนึ่งๆ ตลอดจนกระบวนการปรับ
อั ตลักษณ์ที่เกิดตามมา