งานวิจัยวัฒนธรรมภาคเหนือ 55
กับผู้ถูกวิจัย เพราะท�ำให้แลดูราวกับว่าฝ่ายแรกคือผู้ค้นพบ “ความจริง” เกี่ยวกับ
ฝ่ายหลังโดยที่ฝ่ายเจ้าของวัฒนธรรมเองอาจไม่สามารถเข้าถึงความจริงของตนเอง
ได้ลึกซึ้งเท่ากับ “คนนอก” เช่นนักวิจัย
ปรัชญาและยุทธศาสตร์ของการวิจัยแบบมีส่วนร่วมมีสมมติฐานตรงกันข้าม
กับที่กล่าวมา โดยเห็น “เสียง” ของผู้ถูกศึกษาเป็ นส�ำคัญ โจทย์วิจัยและกระบวนการ
วิจัยควรถูกก�ำหนดนิยามและด�ำเนินการโดยเจ้ าของวัฒนธรรมนั้นๆ เอง คนนอกท� ำ
หน้าที่เป็นเพียงพี่เลี้ยงและผู้ประสานงาน จากชุดงานวิจัยของสกว. เกี่ยวกับศิลป
วัฒนธรรมภาคเหนือ (กรรณิการ์ 2545, เกศสุดา 2548,ก�ำธร 2546, ปฏิภาณ 2548,
ล�ำแพน 2546) จุดที่ถูกเน้นในวิธีการวิจัยอย่างมีส่วนร่วมก็คือ ประการแรก การเรียน
รู้และแลกเปลี่ยนประสบการณ์ ประการที่สอง การสร้างเครือข่าย (network) ให้เป็น
ส่วนหนึ่งของระเบียบวิธีวิ จัย จุดนี้มาจากปรัชญาการพัฒนาของแนวคิดวัฒนธรรม
ชุมชนที่สกว. สนับสนุ น ตามแนวคิดดังกล่าว เครือข่ายคือพื้นฐานของความเข้มแข็ง
ของชุมชน ในด้านเศรษฐกิจและการท�ำมาหากิน ชาวบ้านสร้างเครือข่ายการพึ่งพา
อาศัยบนฐานความสัมพันธ์ในระบบเครือญาติ ในด้ านวัฒนธรรมและอุดมการณ์
เครือข่ายร่วมทางวัฒนธรรมสร้างจิตส�ำนึกและความผูกพันร่วม ความส�ำคัญของ
เครือข่ ายดังกล่าวเป็นที่ตระหนักดีในหมู่ผู้ สนใจแนวคิดนี้ อย่างไรก็ตาม ชุ ดงาน
วิจัยของสกว. ได้พัฒนาเครือข่ายขึ้นในอีกมิติหนึ่ง นั่นก็คือ เครือข่ายในฐานะเป็น
ยุทธศาสตร์ของระเบียบวิธีวิจัย ที่ท�ำให้เราสามารถมองเครือข่ ายไปพ้นจากกรอบ
คิดแบบโครงสร้างหน้าที่ซึ่งเน้นเครื อข่ายในระบบความสั มพันธ์เชิงหน้าที่ เครือข่าย
ในฐานะที่เป็นส่วนหนึ่งของวิธีการวิจัยตั้งอยู่บนพื้นฐานความเชื่อเรื่องกระบวนการ
เรียนรู้ที่เกิดจากปฏิสัมพั นธ์ ในแง่นี้เครือข่ายจึงหมายถึงเครือข่ายของการเรียนรู้ และ
แลกเปลี่ยนประสบการณ์ ทีมนักวิจัยซึ่งจะมีทั้งนักวิชาการจากภายนอก เจ้าหน้าที่
ของสกว. และปราชญ์ชาวบ้านจะมี การประชุมพบปะ พูดคุยกันครั้งแล้วครั้งเล่า
เพื่อก�ำหนดปัญหาของการวิจัย ที่ส�ำคัญคือการประชุมในหมู่ชาวบ้านด้วยกันเอง
เครือข่ายชาวบ้านทั้งในระดับอ�ำเภอ ต�ำบล และหมู่บ้านจึงเป็นเวทีที่โจทย์วิจัยถูก
ท�ำให้ชัดเจน กระบวนการวิจัยถูกก�ำหนดเป็นขั้นตอน แต่หัวใจส�ำคัญที่สุดก็คือ