งานวิจัยวัฒนธรรมภาคเหนือ 53
น�้ำหนักแก่เสียงของผู้ถูกศึกษาตามแนวทางหลังนี้ต้องประสบปัญหาทางญานวิ ทยา
ตรงที่ว่ า นักมานุษยวิทยาไม่มีทางรู้สึกหรือคิดในแบบเดียวกันกับที่ชาวบ้านรู้สึกหรือ
คิดจริงๆ เพราะมนุษย์ทุกคนล้วนไม่อาจเป็นอิสระจากกรอบกรงขังทางวัฒนธรรม
ของตนเองได้ เท่าที่เราพยายามท�ำได้มากที่สุดก็คือการจินตนาการ และพยายาม
คิดเปรียบเทียบประสบการณ์ข้ามวัฒนธรรมไปมาระหว่างมุมของเราและมุมของเขา
ซึ่งเท่ากับเป็นกระจกที่ ส่องให้นักมานุษยวิทยาเห็นตนเองชัดขึ้นกว่าเก่าด้วย ส�ำหรับ
แนวทางของกลุ่มหลังสมัยใหม่ ได้ฐานวิธีวิทยามาจากแนวคิดการตีความ แต่ไปไกล
กว่านั้นอีกขั้นหนึ่ง คือวิพากษ์ความสัมพันธ์เชิงอ�ำนาจระหว่าง “เสียง” หลายๆ เสียง
ในสนาม รวมทั้งเสียงระหว่างชาวบ้านและนั กวิจัยอีกด้วย ประเด็นอยู่ที่ว่า เสี ยงที่
แตกต่างกันนี้มีโอกาสเปล่งออกมาได้เท่ากันไหม มีโอกาสสนทนาซึ่งกันและกั นมาก
น้อยอย่างไร หรือเมื่อเปล่งออกมาแล้ว มีคนฟังและเชื่อเท่ากันไหม การแทรกแซง
ของนักวิจัยเองมีส่วนในความสัมพันธ์ดั งกล่าวอย่างไร
งานปราโมทย์ชี้ให้เห็นความสัมพั นธ์เชิงอ�ำนาจ ที่ไม่เท่ากันระหว่างนักพัฒนา
กับชาวบ้านอย่างชัดเจน ในเวทีเสวนาในหมู่บ้าน แม้ผู้เข้าร่วมทุกคนสามารถแสดง
ความเห็นได้อย่างเสรี แต่เมื่ อเกิดความขัดแย้งระหว่างการตีความของนักพัฒนากับ
แม่เฒ่าช่างทอ ก็จะมีผู้เข้าร่วมบางส่วนออกมากลบเกลื่อนกระแสความขัดแย้งด้วย
การพูดสนับสนุนความเห็นของนักพัฒนาว่าน่าจะเป็นความเห็ นที่ถูกต้องในฐานะที่
“เป็นคนที่ศึกษาเรื่องราวของแม่แจ่มมาก่อนเมิน คือฮู้นัก(รู้มาก) เฮาควรจะยอมรับ
และพร้อมที่จะศึกษาจากเปิ้น” (ปราโมทย์: 230) ดังนั้น บางทีอ�ำนาจที่เหนือกว่า
อาจไม่ได้ มาจากเจตนาของตัวนักพัฒนาเอง แต่มาจากการยอมรับจากชาวบ้าน
คนอื่นๆที่มีส่วนช่วยกันสถาปนาสถานภาพ “ความรู้” ของนักพั ฒนาให้สูงกว่าและ
ดูเป็นจริงกว่าความรู้ของชาวบ้าน
อย่างไรก็ตาม งานของปราโมทย์ก็ยังมิได้กล่าวถึงบทบาทของตัวนักวิจัยเอง
ว่ามีส่วนในการสถาปนาวาทกรรมอย่างไร ในประเด็นนี้ บทความต่างๆ ในหนังสือ
คนใน: ประสบการณ์ภาคสนามของนักมานุษยวิทยาไทย (2545) ได้เน้นถึงความ
ครุ่นคิดตรึกตรองของนักมานุษยวิทยาเกี่ยวกับประสบการณ์สนามของตนเอง ใน