52 กำ�กึ๊ดกำ�ปาก
ต่างๆ ในแม่ แจ่มมีโอกาสเข้าถึง ได้รั บทรัพยากรและผลประโยชน์ที่มาจากกลุ่ม
ข้างนอกได้ไม่เท่าเทียมกั น
ในเวทีเสวนาระดั บท้องถิ่นที่จัดขึ้นในโอกาสต่างๆ กันนั้น ความหมายที่
ลักลั่นของผ้าทอปะทะสังสรรค์กันอย่างมีชีวิตชีวา แม่เฒ่าช่างทอบางคนยืนยันค�ำ
บอกเล่าที่ขัดกับค�ำอธิบายที่นักวิชาการและนักพัฒนาสถาปนาไว้ เช่นแม่ เฒ่าไม่
เห็นด้วยกับเรื่องที่ว่า ผู้หญิงสมัยก่อนต้องมีตีนจกคนละผืนกันทุกคน ซึ่งข้อสรุปแบบนี้
กลบเกลื่อนความเหลื่ อมล�้ำทางชนชั้น และเรื่องที่ว่าผู้หญิงพากเพียรทอตีนจกเพื่อ
ให้ได้บุญไปสวรรค์ ค�ำยืนยันของแม่เฒ่าชี้ให้เห็นว่าการทอตีนจกไม่เกี่ยวกับความ
เชื่อการไปสวรรค์แต่อย่างใด (ปราโมทย์, 2547: 228-34) ขณะเดียวกันนักพัฒนา
ผู้ มีส่วนสถาปนาวาทกรรมผ้ าทออธิบายบนเวทีเดียวกันว่า การวิเคราะห์สัญลักษณ์
ทางศาสนาในผ้าทอโดยคนนอกนั้นอาจแตกต่างกับมุ มของคนใน นักพัฒนาปะติด
ปะต่อเชื่อมโยงแรงบันดาลใจทางศาสนาจากพฤติกรรมอื่นๆ ของชาวบ้ าน ไม่ว่า
จะเป็นความนิยมในการฟังเทศน์มหาชาติ ความนิยมในการบูชาพระธาตุ รวม
ทั้งการตีความสัญลักษณ์บางอย่างบนลายผ้า นักพัฒนาจึงสรุปว่า “การอธิบาย
ความหมายตีนจก....ดูเป็นเรื่องของปรัชญาสูงสุดที่ คนแม่แจ่มสามารถจรรโลงรักษา
สั ญลักษณ์อันนี้อยู่ได้ ทั้งๆที่เมื่อคุยกับแม่ อุ๊ย เขาอาจถอดรหัสตรงนี้ไม่ ได้...นี่เป็ นวิธี
การ approach ...ที่ท�ำให้ตีนจกมันมีคุณค่า” (ปราโมทย์,2547: 231)
แม้ปราโมทย์จะมิ ได้ขยายความเรื่ องความลักลั่นดังกล่าว เพราะมุ่งเพียง
เสนอเสี ยงของผู้อยู่ชายขอบ แต่ประเด็นนี้ มีความส� ำคัญมากในเชิงวิธีวิ ทยาการ
ศึกษาวัฒนธรรม ประวัติศาสตร์ของวงการมานุษยวิทยาตั้งแต่แรกเริ่มจนปัจจุบัน
เหวี่ยงขั้วไปมาในเรื่องของ “มุมมอง” นักมานุษยวิ ทยาควรมอง “คนอื่น” จาก
มุมของตนเองหรือมุมของเจ้าของวัฒนธรรมกันแน่ แนวทางแรกเห็นว่าผู้ศึกษามี
เครื่องมือในการเจาะทะลุปรากฏการณ์ลงไปถึงความจริงที่อยู่ระดับลึกกว่าซึ่งอาจ
ไม่เป็นที่ตระหนักของเจ้าของวัฒนธรรมนั้นๆ (เช่นทฤษฎีโครงสร้างนิยม, โครงสร้าง
หน้าที่นิยม, จิตวิเคราะห์) ส่วนแนวทางหลังให้ความส�ำคัญกับความจริงในระดับ
ประสบการณ์ของผู้ถูกศึกษา (ทฤษฎีปรากฏการณ์นิยมและการตีความ) การให้