งานวิจัยวัฒนธรรมภาคเหนือ 51
พระธาตุในเขตสยามประเทศออกจากระบบจักรวาลอันศักดิ์สิทธิ์ นี่เท่ากับเป็นการ
ท้าทายเชิงสัญลักษณ์ต่อการแผ่อิทธิพลและอ�ำนาจของสยามเหนื อหัวเมืองต่างๆ
ในยุคสมัยช่วงกลางของรัตนโกสินทร์ จุดเด่นของงานชิ้นนี้คือน�ำเอาประเพณีและ
พิธีกรรมทางศาสนาที่ดูจะไม่เกี่ยวข้องใดๆ กับการเมืองมาอ่านใหม่จากมุมมองของ
การเมืองเชิงพื้นที่ (geopolitics)
นอกจากความสัมพันธ์เชิงอ� ำนาจระหว่างต่างเผ่าพันธุ์ หรือต่างรัฐแล้ว ยัง
มีการศึกษาความสัมพันธ์เชิงอ�ำนาจระหว่างเพศด้วย โขมสี (2548) ศึกษาความ
รุนแรงในปั ญญาสชาดกฉบับล้านนาโดยชี้ให้เห็นความอยุติธรรมที่สามีกระท�ำต่อ
ภรรยา และความมุ่งมั่นของตัวเอกหญิง ที่ไม่ยอมจ�ำนนต่อชะตากรรม พยายาม
ร�่ำเรียนอาคมซึ่งเป็นพื้นที่วัฒนธรรมของชาย จนสามารถท�ำสงครามชนะสามีเก่า
ได้ โขมสีอ่านชาดกเรื่องนี้ควบคู่กับการวิเคราะห์มังรายศาสตร์ และพระไตรปิฎก
ตลอดจนมนูธรรมศาสตร์ของฮินดูโบราณ จนได้ข้อสรุปถึงความลั กลั่นเกี่ยวกับ
ผู้หญิงในคัมภีร์เหล่านี้ ด้านหนึ่ง แม้จะมีข้อความปกป้องคุ้มครองสิทธิบางอย่าง
ของผู้หญิง แต่เมื่อดูละเอียดลงไปก็ พบว่ามีการให้ความคุ้มครองเพศทั้งสองไม่เท่า
เทียมกัน หากมีการท�ำผิดเหมือนกัน ผู้หญิงจะต้องโทษหนักกว่าผู้ชายเช่นเรื่องการ
คบชู้หรือการฆ่าคู่ครองตน
งานวิจัยที่ได้อิทธิพลทฤษฎีหลังสมัยใหม่นั้น มักสนใจเสียงของผู้ถูกศึกษา
โดยเฉพาะกลุ่มที่เป็นคนชายขอบ วิทยานิพนธ์ของปราโมทย์ (2547) ที่ศึกษาเรื่องผ้าทอ
แม่แจ่มก็เป็นอีกตัวอย่างหนึ่งของการใส่ใจกับเสียงที่ถูกกลบหาย ผู้วิจัยพยายาม
ชี้ให้เห็ นว่าวาทกรรมของผ้าทอมีหลายชุ ด ซึ่งอาจซ้อนเหลื่อมและขัดแย้ งกันก็ ได้
ความขัดแย้งนี้ทวีเข้มข้นขึ้นภายในบริบทที่ แม่แจ่มถูกท�ำให้กลายเป็นศูนย์กลางการ
ท่องเที่ยว นักวิชาการและนักพัฒนาเอกชนจ�ำนวนหนึ่งพยายามต้านกระแสโลกานุวัติ
ด้วยการสถาปนาวาทกรรมให้ซิ่นตีนจกแม่แจ่มกลายเป็นสัญลั กษณ์ของ “ความเป็น
ล้านนาดั้งเดิ ม” ที่ผูกไว้กับความเชื่อในพุทธศาสนาและภาพอดีตที่งดงามกลมเกลียว
แม้วาทกรรมท้องถิ่นนิยมดังกล่าวต้องการต้านกระแสโลกานุวัติ แต่ผลกลับกลาย
เป็นการกระพือความนิยมการท่องเที่ยวแม่แจ่มให้เข้มข้นขึ้น และชาวบ้านกลุ่ ม