งานวิจัยวัฒนธรรมภาคเหนือ 47
งานวิจัยส่วนใหญ่มักเห็นว่า “ศิ ลปะ” เป็นเรื่องของการสร้างสรรค์ (creativity)
และผลิตผลการสร้ างสรรค์ของปัจเจก ในแง่ นี้ศิลปะจึ งผูกกับ “ระบบคุ ณค่า” อย่าง
แยกไม่ออก ระบบคุณค่านี้อาจมีหลายมิ ติ ประการแรก คือคุณค่ าเชิงสุนทรียะ
(aesthetic value) ในแง่นี้ ศิลปะเป็นเรื่องของความงามที่เกิดจากองค์ประกอบทาง
ศิลปะต่างๆ เช่น เส้น สี รูปทรง หรือเสียงและจังหวะจะโคน ความงามนี้ เป็นพลัง
จรรโลงความคิดจิตใจ ซึ่งสัมพั นธ์กับประการที่ สอง คือคุณค่าที่เป็นพลังสร้างสรรค์
ของปัจเจก (individual creativity) ในแง่นี้ศิลปะขั ดเกลาความคิดและจิตวิญญาณของ
มนุษย์ที่เป็นผู้สร้างและผู้เสพงานนั้นๆ ศิลปะจึงท�ำให้ความเป็นมนุษย์สมบูรณ์ขึ้น
ประการที่สาม คือคุณค่าที่เป็นบรรทัดฐานและค่านิยมทางสังคม (social norms)
จุดนี้เป็นจุดบรรจบระหว่างศิลปะและวัฒนธรรม ศิ ลปะเป็นที่ที่สะท้ อนโลกทัศน์
และค่านิยมร่วม หรือเป็นที่ที่คุณค่าเหล่านั้นแสดงตัวออกมาเป็นรูปธรรม ศิลปะจึง
สัมพั นธ์กับกระบวนการขัดเกลาทางสังคมอย่างแยกไม่ออก
ในบรรดาคุณค่าทั้งสามประการนี้ คุณค่าประการที่ หนึ่งและสามจะถูกเน้น
มากเป็นพิเศษ งานวิจัยหลายชิ้นศึ กษาโครงสร้างและรายละเอียดขององค์ประกอบ
ทางศิลปะแขนงนั้นๆ และหลายชิ้นก็กล่าวถึงค่านิยมทางสังคมที่แฝงอยู่ในงานศิลป์
ส่วนคุณค่าข้อสองที่เป็นเรื่องพลังสร้างสรรค์ของปัจเจกนั้น มักกลายเป็นส่วนหนึ่ง
ของความเข้าใจโดยปริยายมากกว่าจะถูกเน้นศึกษาเป็นการเฉพาะ อย่างไรก็ตาม
มีข้อยกเว้นในงานวิจัยบางชิ้นที่มีโจทย์เป็นการศึกษาตัวศิลปินที่เป็นปัจเจกบุคคล
หรือกลุ่มศิลปิน เช่นงานของวัฒนะ (2546) กิจชัย (2547) และอารยะ (2547) ซึ่งการ
เน้นที่บุคคลหรือกลุ่มบุคคลช่วยให้เห็นคุณค่าศิลปะในความหมายที่สองได้ชัดเจน
ความน่าสนใจของงานศึ กษากลุ่มนี้ อยู่ที่มองเห็นตัวปัจเจกในฐานะเป็น “พื้นที่”
ซึ่งพลังสร้างสรรค์ส่วนบุคคลมีปฏิ สัมพั นธ์กับพลังของสังคม งานสามชิ้นที่กล่าวมานี้
งานของวัฒนะมีลักษณะเน้นที่ ตัวศิลปิ นในฐานะปัจเจกมากที่สุดกว่างานอีกสองชิ้น
เป็นการศึกษาประวั ติชีวิต บุคลิกภาพ ประสบการณ์ส่วนตัวและผลงานศิลปะ แต่
กระนั้น ก็เห็นได้ว่าผู้วิจัยมองศิลปินปัจเจกบุคคลเป็นเวทีที่พลังทางสังคมในระดับ
ต่างๆ มาปะทะสังสรรค์กัน