งานวิจัยวัฒนธรรมภาคเหนือ 185
เบื้องหลังสาเหตุดังกล่าวยังมีพื้นฐานเกี่ยวข้องกับวิธีคิด ที่ คนส่วนใหญ่มักจะ
มองการอนุรักษ์ และการพัฒนาเป็นเสมือนความคิดคู่ตรงกันข้ามที่แยกขาดจากกัน
โดยเข้าใจว่าการอนุรักษ์เป็นเพียงการสงวนไว้เฉยๆ ขณะที่มองการพัฒนาเฉพาะ
ด้านของการน�ำเอาทรัพยากรมาใช้ประโยชน์ให้เกิ ดมูลค่าในเชิงพาณิชย์เท่านั้น
แม้แต่นักวิชาการเองก็ ยังมักจะเข้าใจอย่างผิดๆ ในท�ำนองว่า ป่าชุมชนเป็นเพียง
การอนุรักษ์และไม่ เกี่ยวข้องกับการเกษตรที่ ใช้ ประโยชน์จากทรัพยากร ขณะที่
มองป่าเป็ นเพียงต้นไม้ (Walker 2004) แต่กลับมองข้ามผลผลิตจากป่าที่ไม่ใช่ไม้
(Non-Timber Forest Product หรือ NTFP) ซึ่งก็ถือเป็นผลผลิตจากทรัพยากรได้เช่นเดียว
กับการเกษตร เพราะยังคงยึดติดอยู่ กับมุมมองเชิงเดี่ยวและกั บดั กของคู่ตรงกันข้าม
ที่แยกการอนุรักษ์และการใช้ประโยชน์ ออกจากกันอย่างเด็ดขาด ทั้งๆ ที่จริงแล้ว
ป่าชุมชนเป็นการจัดการทรัพยากรเชิงซ้ อน ซึ่งมักจะรวมทั้ งส่วนที่เป็นพื้นที่ป่าอนุรักษ์
และพื้นที่ป่าใช้สอย ที่สามารถได้ประโยชน์จากทั้งผลผลิตจากป่า และอาจจะมีการ
ท�ำวนเกษตรด้วยการปลูกพืชสมุนไพรและเครื่องเทศผสมผสานอยู่ด้วยก็ได้ (อานันท์
2555ข: 212)
แม้ การออกพระราชบัญญั ติป่าชุมชนจะยังไม่ประสบผลส�ำเร็ จก็ดี แต่
ท่ามกลางการเข้ าร่ วมอยู่ในขบวนการทางสังคมในการผลักดันพระราชบัญญัติ
ดังกล่าวก็ได้สร้าง “พื้นที่ความรู้” ให้กลุ่มชนต่างๆ ได้ผสมผสานและช่วงชิงความรู้
ไปตามสถานการณ์ ที่ระบบตลาดก�ำลังมีอิทธิพลมากขึ้น ด้วยการไม่แยกการอนุรักษ์
ออกจากการพัฒนาอย่างสิ้นเชิง ซึ่งช่วยให้ ชาวบ้านมีทางเลือกที่หลากหลาย แทนที่
จะต้องถูกบีบให้เข้าสู่การผลิตเพื่อระบบตลาดโดยไร้การดิ้นรนต่อสู้ ด้วยการปลูกพืช
ตามใจตลาด ที่ก�ำลังขยายตั วอย่างรวดเร็วในพื้นที่ป่า ไม่ว่าจะเป็น ข้าวโพด และ
ยางพารา ซึ่งล้วนแล้วแต่ดึงให้ชาวบ้านต้องตกอยู่ภายใต้ความเสี่ยงต่างๆ จนเหลือ
อ�ำนาจต่อรองน้อยลงไปทุกที (อรัญญา 2556 และ อัจฉรา 2556)
ทั้งนี้ชาวบ้านในเขตพื้นที่ ป่าจึงใช้ป่าชุมชนเป็นทั้งพื้นที่ช่วงชิงความรู้ และ
ความหมายของการพัฒนา พร้อมๆ ไปกับการต่อรองกับตลาด ในบริบทที่วาทกรรม
การพัฒนาในสังคมยังผูกติดอยู่กับการพึ่งพาระบบตลาดอย่างตายตัวเท่านั้น ด้วย