งานวิจัยวัฒนธรรมภาคเหนือ 175
ภาคเหนือเริ่ มมีการแยกแยะความแตกต่างเชิงชนชั้ นและความขัดแย้งกันมานาน
แล้วก็ตาม ผ่านการกล่าวหากลุ่มคนบางกลุ่มในชุ มชนว่าเป็นผีกะ ซึ่งบางช่วงเวลา
ก็หมายถึงคนจนไร้ที่ดินท�ำกิน เพื่อกีดกันไม่ให้คนจนเข้าถึงที่นาที่มักจะถูกผูกขาด
อยู่ในกลุ่มคนมั่งมี (อานันท์ 2527 และ Anan 1984) แต่ยังไม่สามารถโน้มน้าวให้
นักวิชาการไทยเปลี่ยนมามองชุมชน ที่เน้นความแตกต่างและความขัดแย้งเป็นภาพ
ทางเลือกได้มากนัก เพราะภาพของชุมชนท้องถิ่นแบบวัฒนธรรมชุมชนยังคงครองใจ
นักวิชาการส่ วนใหญ่อยู่นั่นเอง แม้จะเป็นเพียงภาพในเชิงอุดมคติมากกว่าภาพ
ความเป็นจริง (ดู ยุกติ 2537 และ 2548) ที่ก�ำลังเปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็วก็ตาม
ส�ำหรับนั กวิชาการชาวตะวันตกนั้น ได้เริ่มให้ความส�ำคัญกับความแตกต่ าง
เหลื่อมล�้ำภายในชุ มชนตั้งแต่ช่วงทศวรรษที่ 2510 มาแล้ว (Turton 1976) และ
ในช่วงหลั งจากปี 2540 ก็หวนกลับมายืนยั นภาพดังกล่าวอีกครั้งในบทความ
เรื่อง “The alchemy of charity: of class and Buddhism in Northern Thailand”
(Bowie 1998) ซึ่งพยายามโต้ แย้งกับข้อสรุปเดิมที่มักเข้าใจว่า การท�ำบุญท� ำทานของ
ชาวบ้านนั้นช่วยให้คนในชุมชนอยู่ร่วมกันได้อย่างเกื้อกูล แม้จะมีฐานะทางเศรษฐกิจ
แตกต่างกันก็ตาม ด้วยการชี้ให้เห็นว่า ความเข้าใจดังกล่าวเป็นเพียงการมองเรื่อง
การได้บุญจากด้ านของผู้ให้ทานเท่ านั้น และเสนอให้เปลี่ยนมามองมุมใหม่ว่า
ศีลธรรมของการท�ำบุญท�ำทานนั้นเป็นปฏิสัมพั นธ์ของทั้งผู้ ให้และผู้รับทาน ในฐานะ
ที่เป็ นพลังทางสังคมที่ กดดั นให้คนรวยต้องแสดงว่าตนมีความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ ซึ่งก็ถูก
น�ำมาใช้เป็นเงื่อนไขให้คนจนสามารถกดดันและต่อรองให้คนรวยต้องแสดงตนเป็น
คนมีเมตตากรุณาได้เช่นเดียวกัน ด้วยเหตุนี้เองการท�ำบุญท�ำทานจึ งเปรียบเสมื อน
อาวุธของคนอ่อนแอ ที่พวกเขาสามารถน�ำมาใช้สร้างแรงกดดั นทางศีลธรรมต่อ
คนร�่ำรวย แม้จะไม่สามารถขจัดฐานะทางเศรษฐกิจและการเมืองที่เหลื่อมล�้ ำให้หมด
ไปก็ตาม ในท้ายที่สุด โบว์วี ก็สรุปว่า การให้ทานเป็นเสมือนภาษาในการแสดงออก
ทั้งการครอบง�ำและการต่อต้านไปพร้อมๆ กัน
แต่ในความสัมพันธ์กับรัฐและการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจแบบทุ นนิยม