128 กำ�กึ๊ดกำ�ปาก
3.8 บทสังเคราะห์แนวทางการศึกษา
จากการทบทวนงานวิ จัยในระยะสิบกว่าปีที่ผ่านมา พบว่ามีความพยายาม
ที่จะน�ำเอาแนวคิดทฤษฎีใหม่ๆ มาท�ำความเข้าใจสถานการณ์ที่ซับซ้อนและมีการ
ปรับเปลี่ยนเป็นพลวัต การใช้แนวคิดโครงสร้างหน้าที่นิยม ที่เคยใช้กันมากในงาน
ศึกษาทางสังคมวิทยาและมานุษยวิทยาเมื่อหลายสิบปีก่อนมีน้อยลง แต่มีการน�ำ
แนวคิดแบบหลังสมัยใหม่นิยมหรือหลังโครงสร้างนิยมมาใช้มากขึ้น นอกจากนี้ใน
ทางวิธีวิ ทยา ก็มีการปรั บเปลี่ยนจากการศึกษาแบบชาติพันธุ์วิทยาที่เน้นการศึกษา
ชุ มชนเดียว พื้นที่เดียว หรือกลุ่มชาติพันธุ์เดี ยว เพื่อท� ำความเข้าใจอย่างลึกซึ้ง
ถึงลักษณะเฉพาะของชุมชน พื้นที่หรือกลุ ่มที่ศึกษา เป็นการศึกษาความสัมพันธ์
ระหว่างกลุ่ม หรือความสัมพันธ์กับรัฐและกลุ่มอ�ำนาจภายนอกมากขึ้น มีการถกเถียง
มากขึ้นถึงความสั มพันธ์ระหว่างโครงสร้างกั บผู้ ปฏิบัติการ (structure-agency)
ในลักษณะที่ทั้งสองต่างก�ำหนดซึ่งกันและกันและเป็นองค์ประกอบของกันและกัน
(Amporn 2008: 242)
การปรับเปลี่ยนแนวคิดที่ใช้ในงานวิจัยด้านชาติพันธุ์ในระยะสิบปีที่ผ่านมา
เห็นได้ชัด ในการใช้แนวคิดเรื่องอัตลักษณ์ชาติพันธุ์ (ethnic identity) ที่แตกต่างจากเดิม
ที่ใช้แนวคิดนี้ในเชิ งสารัตถะนิยม (essentialism) นั่นคือถือว่าอัตลักษณ์เป็นสิ่งที่ติดตัว
มาตั้งแต่เกิดและถูกหล่อหลอมในท่ามกลางวัฒนธรรมนั้ นๆ และใช้ในความหมาย
ที่ทับซ้อนกับค�ำว่าเอกลักษณ์ ซึ่งอธิ บายอัตลักษณ์ชาติ พันธุ์จากการที่แต่ ละกลุ ่ม
ชาติพันธุ์มีวั ฒนธรรมที่ โดดเด่น ที่ส�ำคัญคือภาษาพูดภาษาเขียน ลักษณะของ
การแต่งกาย รูปแบบการสร้างบ้านเรือน อาหาร จารีตประเพณี และการปฏิบัติทาง
วัฒนธรรมอื่นๆ ที่แตกต่างจากกลุ่มอื่ น การอธิบายอั ตลักษณ์ชาติพั นธุ์ในลักษณะ
ที่เหมือนกับเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรม ได้รับการวิจารณ์ว่าเป็นการมองอัตลักษณ์
ชาติพันธุ์ที่หยุดนิ่งไม่เปลี่ยนแปลง และที่ส�ำคัญคือเป็นการก�ำหนดจากคนภายนอก
และนักวิชาการ โดยที่เจ้าของวัฒนธรรมไม่ได้รับรู้หรือไม่ได้ให้ความยินยอม เช่น
กรณีของการเรียกชื่ อกลุ่ม ชื่ อที่คนนอกกลุ่มเรี ยกไม่ ได้เป็นค�ำที่คนในกลุ ่มใช้ใน