156 โสวัฒนธรรม
ชาวชนบทที่ได้รับผลกระทบจากโครงการพัฒนาของรัฐ : กรณีศึกษาเขื่อนปากมูล
มีวั ตถุประสงค์เพื่ออธิบายกระบวนการปรั บวัฒนธรรมในการด�ำเนินชีวิ ตของชาว
ชุ มชนลุ่มน�้ำมูลที่ ได้รับผลกระทบจากเขื่อนปากมูล รวมทั้งอธิบายความสัมพันธ์
ระหว่างบริบทของครัวเรือน ชุมชนและวิธีการท�ำงานของรัฐที่ส่งผลต่อการปรับตัว
และการโต้กลับของผู้ ได้รับผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น วิธีการศึกษา
คือ การวิจัยเชิงคุณภาพ พื้นที่ศึกษาคือชุมชนลุ่มน�้ำมูล 3 หมู่บ้านที่ได้รับผลกระทบ
จากเขื่อนปากมูล พบว่า การสร้างเขื่อนปากมูลส่งผลกระทบต่อระบบนิเวศน์ ของลุ่มน�้ำ
ซึ่ งการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นท�ำให้ชุมชนต้องปรับตัวในหลายด้าน คือ การโยกย้าย
ชุ มชนและบ้านเรื อน การผลิตของครัวเรื อน ทั้ งเพื่อบริโภคและเพื่อสร้างรายได้
ความสัมพันธ์ทางสังคม และงานวิจัยของฤทธิ์ชัย ภูตะวัน, ทวี หอมหวนและ
ปราณี มั คศนันท์ (2546) เรื่อง ชะตากรรมชาวนาไทยในภาคอีสาน พบว่า อาชีพ
เกษตรกรรมส่วนใหญ่เป็นเกษตรกรรายย่อย การท� ำนาเป็นอาชีพหลัก เมื่อการ
ท�ำนาในปัจจุบันมีลักษณะต้องใช้ต้นทุนสูงต้องพึ่งพาธรรมชาติ ผลผลิตราคาที่ขาย
ได้ไม่คุ้ มกับต้นทุน ท�ำให้ชาวนาขาดทุน ชาวนาส่วนใหญ่คิดว่า คนจนคือคนไม่มีเงิน
มีหนี้สิน ไม่พอกิน ไม่พออยาก หาเช้ากินค�่ำ อยู่ไปลมๆ แล้งๆ เมื่อโครงการก่อสร้าง
ฝายราศีไศล การสูญเสียที่ท�ำกินทวีความรุนแรงขึ้น เกิดน�้ำท่วมนาทามที่สาธารณะ
ส� ำหรับท�ำนาของชาวบ้ าน จึงไม่สามารถท�ำการผลิตข้าวได้ ท�ำให้เกิดความทุกข์ยาก
และบทความของรัตนา โตสกุล (2541) เรื่อง ความหมายของการพั ฒนาในสายตา
ของชาวบ้านภาคอีสาน : มิ ติทางมานุษยวิทยา งานชิ้นนี้ศึกษาผลสรุปการให้
ความหมายด้านการพัฒนาของชาวบ้านชาติพันธุ์ไท-ลาว 2 หมู่บ้านในภาคอี สาน
หลังจากที่ เข้ารับการพั ฒนาของภาครัฐมาตั้งแต่ทศวรรษ 1960 พบว่า ขณะที่รัฐ
ของไทยมีบทบาทความรับผิดชอบหลักในการเสนอแนวคิด และนโยบายการพัฒนา
ประเทศชาติ แต่ชาวบ้านไม่ได้ สะท้อนถึงการยอมรับ โดยปราศจากการตั้งค�ำถามต่ อ
แนวคิดและนโยบายการพั ฒนา ดังนั้นการพัฒนาจึ งเป็นพื้นที่หนึ่งทางวัฒนธรรม
ที่เกี่ยวข้องกับการสร้างความหมายซึ่งประกอบด้วย ความร่วมมือ การโต้แย้งและ
การท้าทายกั บแนวคิดการพัฒนาที่เป็ นกระแสหลัก โดยส่วนใหญ่ชาวบ้ านสร้าง