152 โสวัฒนธรรม
เศรษฐกิจและสังคม กลายมาเป็นระบบเศรษฐกิจเพื่อการค้ามากขึ้น และมีความ
เป็นอยู่แบบยุ่งยากมากขึ้น มีพื้นที่ท�ำการเกษตรลดลง เป็นผลต่อเนื่องในด้ าน
ผลกระทบต่ออาชีพของประชาชน และบทความของมณี มัย ทองอยู่ (2547)
เรื่อง ยุทธศาสตร์เพื่อการอยู่ รอดและทุนทางสังคมของชาวนาอีสาน ได้ศึกษาถึง
ยุ ทธศาสตร์เพื่อการอยู่รอดและทุนทางสังคมของชาวนาอีสาน พบว่า การแทรกตัว
ของระบบทุนนิยมเข้าสู่เศรษฐกิจชาวนานั้น ท�ำให้ชาวนาต้องเผชิญความเสี่ยง
เพิ่มขึ้น
ดังนั้น ชาวนาอีสานจึงได้พัฒนายุทธศาสตร์เพื่ อการอยู่รอดของครัวเรือนขึ้น
ยุ ทธศาสตร์ที่ส� ำคัญคือ การผลิตเพื่อการบริโภคภายในครอบครัวไปพร้อมๆ กั บ
การผลิตเพื่ อการค้า การแตกกิจกรรมทางเศรษฐกิจของครัวเรื อนออกไปอย่าง
หลากหลาย ทั้งนอกไร่นาและนอกภาคการเกษตร โดยเฉพาะการไปท�ำงานรับจ้าง
ต่างถิ่น การพยายามรักษาที่ดินเพื่อการเกษตรของครอบครัวไว้ การรั กษาบทบาท
ของครอบครัวในฐานะเป็นหน่วยในการจัดสรรแรงงานและทรัพยากรที่หาได้ และ
หนังสือของมณี มัย ทองอยู่ (2546) เรื่ อง การเปลี่ยนแปลงเศรษฐกิจชาวนา
อีสาน ได้ อธิบายถึงกระบวนการเปลี่ยนแปลงเศรษฐกิจของชาวนาในภาคตะวันออก
เฉียงเหนือของไทย การปรับตัวของชาวนาในชุมชนและครัวเรือนต่อทุนนิยม และ
ประเมินถึงผลกระทบของการปรั บตัว พบว่า การเปลี่ ยนแปลงของชาวนามีรูปแบบที่
แตกต่างกัน 3 แบบ คือ ชาวนาส่วนหนึ่งสามารถพัฒนากิจการลงทุนเพื่อผลก�ำไร
เป็นผู้ประกอบการได้ อี กส่วนก่อตั วขึ้นในเขตชลประทานพัฒนาในการเกษตร และ
แบบที่ผลิตและมีรายได้ไม่เพียงพอต่อการด�ำรงชีพ แต่มีลักษณะร่วมที่ส�ำคัญ เช่น
ยังคงอยู่ของการผลิตข้าว และพยายามรั กษาที่ดินเพื่อการเกษตรไว้ การแตกตัว
ของกิจกรรมเศรษฐกิจจากการเกษตรไปสู่การรับจ้างนอกภาคเกษตร มีการโยกย้าย
แรงงานบางส่วนไปรับจ้างต่างถิ่น ทั้งนี้การพัฒนาแบบทุนนิยมโดยการชักน� ำของรัฐ
ในภาคอีสาน ก่อให้เกิดการแตกตั วและแตกขั้วในชนบทเชื่ องช้ามาก
ส่วนบทความของประนุช ทรัพยาสารและประทวน บุญปรก (2544) เรื่อง