งานวิจัยวัฒนธรรมภาคอีสาน 137
เจ็ด และถาวร ด�ำเนตร (2545) ได้ศึกษาคติความเชื่อในประเพณีพิธีกรรมเกี่ยวกับ
เจ้าจอมปากช่องภูเวียง อ�ำเภอภูเวียง จังหวัดขอนแก่น โดยศึกษาจากเอกสารและ
ภาคสนามสัมภาษณ์จากผู้ รู้ในท้องถิ่น ผู้ น�ำพิธีกรรมและผู้ร่วมพิธีกรรม จ� ำนวน
150 คน พบว่าองค์ประกอบของพิธีกรรมมี 2 พิธีกรรม คือ พิธีกรรมส่วนบุคคล
ได้แก่ การบอกกล่าว หรือ บ๋า และพิธีกรรมชุมชนจะเป็นการบวงสรวงดวงวิญญาณ
เจ้าจอมปากช่องภูเวียง ด้านคติความเชื่อพบว่า เป็นความเชื่อในเรื่องผีของเจ้าจอม
ปากช่องภูเวี ยงจะคอยปกป้องคุ้มครอง เชื่อว่าเป็ นผีชั้นสูง นอกจากนี้ความศรัทธาที่
มีต่อเจ้าจอมปากช่องภูเวียงน�ำไปปรับใช้กั บวิถีชีวิ ตของคนในท้องถิ่นในหลายด้าน
ส่วนสมร ศรี บุญเรือง (2543) เรื่อง การปรับเปลี่ยนวิธีการรักษาอาการปวด
ศีรษะด้วยพิธีส่อนตะเว็นของชาวบ้านในเขตอ�ำเภอกระนวน จังหวัดขอนแก่น พบว่า
เป็นพิธีกรรมที่จัดขึ้นตามความเชื่อในเรื่องอ�ำนาจเหนือธรรมชาติ มีหมอธรรมเป็น
ผู้น�ำพิธี ท�ำในวันอังคาร มี 3 ขั้นตอน คือ การเตรียมการ การสู่ขวัญ และการ
เซ่นไหว้ดวงอาทิตย์ การปรับเปลี่ยนพิธีกรรม พบว่า ในเรื่องวันได้เพิ่มวันพฤหัส
เข้ามา ลดขั้นตอนในการสู่ขวัญ แต่ความเชื่อในอ�ำนาจสิ่งศักดิ์สิทธิ์ยังคงอยู่ และ
วิรัตน์ สมใจ (2540) ได้ศึกษาประเพณีพิธีกรรมเลี้ยงเดือนเลี้ยงปี ของชาวอ�ำเภอ
คอนสาร จังหวัดชัยภูมิ พบว่า พิธีกรรมมี 4 องค์ประกอบ คือ บุคคล อุ ปกรณ์ใน
การประกอบพิธี สถานที่ และระยะเวลา ด้านความสัมพันธ์ กับวิถีชีวิตพบว่า สัมพันธ์
ด้านคติความเชื่อว่าวันที่ประกอบพิธีจะต้องท�ำในวันที่ก�ำหนดเท่านั้น จึงสามารถ
ติดต่อกับผีบรรพบุรุษได้ และพิธีกรรมจะเกี่ยวข้องกับปัจจัยสี่ คือ อาหารที่น�ำมา
เซ่นไหว้ เครื่องนุ่งห่มของร่างทรง ที่อยู่อาศัยของผี บรรพบุรุษ
นอกจากนี้กันฑิ มา เรไร (2543) ได้ศึกษาพิธีกรรมเกี่ยวกับความตายของชาว
บ้านลาด ต�ำบลยางกลัก อ�ำเภอเทพสถิต จังหวัดชัยภูมิ พบว่า พิธีกรรมในอดีตนั้น
เมื่อมีคนตายชาวบ้านจะน�ำฟากไม้ไผ่มาห่อหุ้มศพ น�ำไปฝังใกล้บริเวณบ้าน จากนั้น
จะรื้อถอนบ้านไปปลูกใหม่ไม่ไกลจากเดิมนัก จะปลงศพแบบฝังไม่มีพิธีกรรมทาง
ศาสนาเพราะนับถือผี ต่อมาเมื่อมีกลุ่มชาติพันธุ์ไทยลาว ไทยโคราชเข้ามาอาศัย
รวมด้วย จึงเริ่มมีการปรับเปลี่ยนเป็นแบบเผา พิธีกรรมได้สะท้อนให้เห็นถึงความ