งานวิจัยวัฒนธรรมภาคอีสาน 107
เป็นสัญลักษณ์ของกลุ่มชนดั้งเดิม เป็นสัญลักษณ์ของเจ้าแผ่นดินและน�้ำ เป็นลัทธิ
ทางศาสนาการศึกษาแบบมีส่วนร่วมในพิธีกรรมบวงสรวง บูชาบั้งไฟพญานาคในหมู่
บ้านอาฮง อ�ำเภอบึงกาฬ จังหวัดหนองคาย นอกจากนี้พบว่า พญานาคปรากฏอยู่
ใน “ลัทธิความอุ ดมสมบูรณ์” ของสังคมวัฒนธรรมอีสานผสมผสานความเชื่อเดิม
และความเชื่อทางพระพุทธศาสนา ตลอดจนพบว่า ระบบสัญลั กษณ์ของพิธีกรรม
แสดงให้เห็ นถึงความสัมพันธ์ที่มนุษย์ มีต่ออ�ำนาจเหนือธรรมชาติ ส่วนสุพิชฌาย์
จินดาวัฒนภูมิ (2542)เรื่อง ความเชื่อเรื่องนาคของชุมชนอีสานลุ ่มน�้ำโขง (ปลาย
พุทธศตวรรษที่ 19 จนถึงปัจจุบัน) งานชิ้นนี้ศึกษาความเชื่อเรื่ องนาค พบว่าความเชื่อ
มีอิทธิพลต่อชุมชนอีสานลุ่มแม่น�้ำโขง ได้รับอิ ทธิพลในลักษณะผสมผสานระหว่าง
ลัทธิบูชางู ที่เป็นของชนพื้นเมืองเดิมกับอิทธิพลความเชื่อเรื่องนาคทางพุทธศาสนา
และศาสนาพราหมณ์ เข้าสู่ดินแดนรวมทั้งความเชื่อของสมัยลพบุรี ความเชื่อเรื่อง
นาคที่รับมาจากล้านช้าง พัฒนาการความเชื่อเรื่องนาคของชุมชนเห็นได้จากการ
พัฒนาความเชื่อให้ศักดิ์สิทธิ์และส�ำคัญต่อวิถีชีวิต ทั้ งด้านการเมืองการปกครอง
โดยเชื่อว่า นาคมีอ�ำนาจฐานการปกครองให้สังคมปกติ นาคยังเกี่ยวข้ องกับ
เศรษฐกิจในฐานะสัญลักษณ์ของน�้ำ ความอุดมสมบูรณ์ รวมทั้ งสัญลักษณ์ส� ำคัญ
ทางพระพุทธศาสนา เหตุนี้ความเชื่อเรื่ องนาคจึงมีอิทธิพลต่ อวิถีชีวิ ตพัฒนา
ความเชื่อมาเป็นประเพณีของพิธีกรรมจนถึงปัจจุ บัน
ส�ำหรับศิริรักษ์ จรัณยานนท์ (2542) ได้ศึกษา ความเชื่อเรื่องผีปู่ ตาของ
ชาวบ้านหนองตาตื่น ต�ำบลเขวา อ�ำเภอเมื อง จังหวัดมหาสารคาม พบว่า ชาวบ้าน
มีความเชื่อเกี่ยวกับผีปู่ตามาก โดยเชื่ อว่าถ้าบนบานจะประสบความส�ำเร็จ วิธี
การสื่อสารจะกระท�ำผ่านจ�้ำ โดยมีการน�ำเครื่องเซ่นไหว้ไปบนบาน ความเชื่ อมี
บทบาทต่อวิถีชีวิตของชาวบ้าน คือ ปู่ตาเป็นสถาบันทางความเชื่อของครอบครัว
และชุมชน เมื่อมีปัญหามั กบอกกล่าวแก่ปู่ตาทราบ ให้ช่วยแก้ปัญหา บทบาทต่อ
ชุมชนเป็นบทบาทต่อโครงสร้างทางศาสนา ชาวบ้านนับถือพุทธ ในขณะที่นับถือ
ผีปู่ตาด้ วย และผีปู่ตายังเป็นเสมือนมาตรการในการดูแลรักษาสภาพแวดล้ อม
และโครงสร้างระบบนิเวศน์ของชุมชนให้คงอยู่อีกด้วย เช่นเดียวกับปรีชา จันทราช