194 ถกเถียงวัฒนธรรม
มานุษยวิทยาประจ�ำปี 2547 ภายใต้หัวข้อ “ทบทวนภูมิปัญญา ท้าทายความรู้”
ปริตตา เฉลิมเผ่า กออนันตกูล ได้ตั้งข้อน่าสังเกตไว้อย่างน่าสนใจว่า “ในแวดวงการ
พัฒนาของไทยเดิมที่ความรู้เรื่อง “ภูมิปัญญา” เคยเป็ นเพียงกระแสรอง/กระแสต้าน
แต่ค่อยๆ ถูกกลื นเข้าเป็นส่วนหนึ่งของกระแสหลั ก และที่ส�ำคัญ ภูมิปัญญากลาย
เป็นสิ่งที่เรียกว่า “สัญญะที่ไร้ราก” (Floating signififfiier) คือการถูกน�ำไปใช้ในกลุ่ม
สังคมที่แตกต่างกันออกไป ด้วยความหมายต่างๆ กันจนกระทั่งไม่สามารถจ� ำกัด
ความหมายที่แน่นอนได้อีก8 นอกจากนี้ จามะรี เชียงทอง ได้กล่าวถึงกระแส
การพัฒนาทางเลือกว่า “การแสดงทางเลือกหรือความหลากหลายนี้ อาจน�ำไปสู่
การถูกฉกฉวยบางลักษณะของการพัฒนาทางเลือก เข้าผนวกกับกระแสหลักของ
รัฐและตลาด เช่น เลือกหยิบเอาชุมชนเข้าเป็นส่วนหนึ่งของนโยบายการพั ฒนาแต่
ยั งคงไว้ซึ่งระบบตลาดและอ�ำนาจรัฐหรือหยิบเอากระแสอนุรักษ์สภาพแวดล้ อม
แต่ไม่ปฏิเสธระบบตลาด ซึ่งอาจน�ำสู่ทางเลือกการพัฒนาที่ผิดเพี้ยนไป” 9 อย่างไร
ก็ ตามประเด็นเหล่านี้ล้วนแต่ท้าทายต่อการศึกษาอย่างลึกซึ้งต่อไป
ข. งานในกลุ่มจิตส�ำนึกท้องถิ่น/ประวัติศาสตร์ท้องถิ่น
ส�ำหรับกลุ่มนี้พบได้ในงานของส�ำนั กงานกองทุนสนับสนุ นการวิจัย (สกว.)
ภายใต้ชุ ดโครงการวิจัยประวัติศาสตร์ วั ฒนธรรมท้องถิ่นภาคกลาง โดยเน้นที่
กระบวนการสร้างนักวิจัยท้องถิ่นและใช้การวิจัยปฏิ บัติการแบบมีส่วนร่วมพร้ อม
เน้นกั บการสร้างจิ ตส�ำนึกท้องถิ่นผ่านงานศึ กษาประวัติศาสตร์ท้องถิ่นอย่างเช่น
การวิจัยเรื่อง การสืบสร้างประวัติศาสตร์วัฒนธรรมอัมพวา ต.บางนางลี่ (2545)10
งานชิ้นนี้ กล่าวถึงที่มาและวิ ธีการศึ กษาว่า ถึงแม้ชุมชนชาวสวนอัมพวาจะมี
ประวัติศาสตร์ที่ยาวนานไม่ต่างจากชุมชนอื่น ทว่าเงื่อนไขเชิงภูมิศาสตร์กายภาพ
8 อ้างในยุกติ มุกดาวิจิตร (2548).อ่าน “วัฒนธรรม” วาทศิลป์การเมืองของชาติพันธุ์นิพนธ์แนววัฒนธรรม
ชุมชน.กรุงเทพฯ: ฟ้าเดียวกัน.
9 จามะรี เชียงทอง (2549).สังคมวิทยาการพัฒนา.กรุงเทพฯ: โอ.เอส.พริ้ตติ้ง เฮ้าส์.
10 โครงการวิจัยสืบสานสร้างประวัติศาสตร์วัฒนธรรมอัมพวาสวนนอก ต�ำบลนางลี่.กรุงเทพฯ:ส�ำนักงาน
กองทุนสนับสนุนการวิจัย