งานวิจัยวัฒนธรรมภาคกลาง 169
ประจวบเหมาะ และ วรานันท์ วรวิศว์ (2543)14 ซึ่งได้เขียนในบทที่ 1 (หน้า 3)
ถึงการพานักศึกษาออกภาคสนามเพื่อฝึ กการวิจัยโดยต้องการจะไปศึกษาเรื่อง
“การใช้ทรัพยากรป่า” แต่ ในกระบวนการออกส�ำรวจ15 ก็พบว่าการใช้ทรัพยากรป่ามี
น้อยลง และชาวบ้านเองซึ่งมีประสบการณ์กับนักวิจัยมาหลายคนที่มักจะสนใจเรื่อง
ประเพณีพิธีกรรมก็ชอบที่จะคุ ยเรื่องประเพณี พิ ธีกรรมมากกว่าคุยเรื่ องป่า
ในที่สุดทีมวิจัยก็ตกลงกันว่า จะพยายามเข้าใจวิถีชีวิตชุมชนในเบื้ องต้นโดยเฉพาะ
มิติที่ชาวบ้านเห็นส�ำคัญคือครอบคลุมชีวิตทางเศรษฐกิจ ความสัมพันธ์ทางสังคม
ความเชื่อ และพิธีกรรมที่ส�ำคัญต่างๆ งานนี้จึงไม่ได้เน้นการตอบค�ำถามทางทฤษฎี
เป็นส�ำคัญ แต่เน้นภาพชีวิตชุมชนลาวโซ่ง หนองเลา เป็นหลัก และไม่ได้ระบุแนวคิด
โดยตรง ในตอนแรก หากพอจะมองเห็นในตอนท้ายก็คือ พิจารณาความสัมพันธ์
ระหว่างกิจกรรมทางเศรษฐกิจ เช่ นการระดมแรงงานและระดมทุนกับการจัดระเบียบ
สังคมผ่านมโนทั ศน์การปรับตั ว ท�ำให้งานศึกษาวิ ถีชีวิตชุ มชนนี้มีลั กษณะเป็น
พลวัตมากกว่างานข้างต้น 2 งาน (ซึ่งมองผ่านมโนทัศน์โครงสร้างสังคม และการหน้าที่)
และวิเคราะห์ความสัมพันธ์ของมิ ติที่แตกต่างออกไป ในงานนี้จึงพยายามแสดง
หลักฐานให้เห็นความแตกต่างในความส�ำคัญของการเป็นญาติ และความสัมพั นธ์ที่
มิใช่ญาติ ในแบบแผนการระดมแรงงาน และทุนของกลุ่ มชาวนาที่มีฐานะแตกต่างกั น
ซึ่งท�ำให้เห็ นความซับซ้อนของการปฏิบัติการภายใต้ อิทธิพลการเปลี่ยนแปลงทาง
เศรษฐกิจที่ กดดั นจากภายนอก นอกจากนี้งานนี้ได้ตั้งข้อสั งเกตเกี่ยวกับพลั ง
วัฒนธรรมดั้งเดิม เช่น พิธีเสนเรือน การแต่งกาย และภาษา ซึ่งมีผลต่อคนต่างรุ่น ใน
ลักษณะที่แตกต่างกันระหว่างคนรุ ่ นก่ อนกับคนรุ ่นหลัง แต่ปัญหาก็ คือว่า มีหลักฐาน
เกี่ยวกับคนรุ่นหลังน้อย ฉะนั้นวิถีชีวิ ตชุมชนในงานนี้ก็เหมือนกับ 2 งานแรก คือแสดง
วิถีชีวิ ตของคนรุ่นก่ อน ซึ่งใกล้จะเป็นอดี ต และให้ความสนใจน้อยกับวิถีชีวิตของคน
รุ่นหลัง ซึ่งจะเป็นอนาคต ท� ำให้ภาพวิถีชีวิตชุมชนอาจจะแสดงเพียงครึ่งเดียว หรืออาจ
จะบิดเบี้ยวไป ในแง่นี้อาจจะประเมินได้ว่า โจทย์อาจจะยังไม่ชัดเจนอย่างสมบูรณ์
ที่จะแสดงวิถีชี วิตชุมชน ท�ำให้เกิด “ภาพลวงตา” การแช่แข็งทางวัฒนธรรมขึ้น
14 งานนี้ไม่ใช่เป็นงานวิจัยโดยตรง แต่เป็นผลจากการฝึกนักศึ กษาปฏิบัติงานวิจั ยภาคสนาม ซึ่ง ฉวีวรรณ และ
วรานันท์ ช่วยกันเขียนให้ออกเป็นรายงานการวิ จัย – ดูค� ำแถลง
15 พื้นที่นี้เป็นบริเวณเดียวกับที่ มยุรี วัดแก้ว (2521) ได้ศึกษา งานนี้ เก็บข้อมูลประมาณ 10 ปี หลั งจากนั้น